Một thống kê mới công bố cho thấy tại xứ Anh và xứ Wales số người gốc Á tăng lên 5,5 triệu, bằng 9,5% nhân khẩu chung, tăng lên nhiều so với 2011.
Như thế, gần 10% dân số Anh và Wales là người như tôi, có gốc Á, gồm cả Nam Á, Đông Á và Đông Nam Á. Chúng tôi đứng thứ nhì, chỉ sau nhóm Anh bản địa (British), trên nhóm gốc châu Phi (da đen), và nhiều đơn đáng kể nhóm gốc Âu (da trắng) hiện ở Anh.
Đây là dấu hiệu bất chấp Brexit năm 2016, số người đã và đang đến Anh bằng đường hợp pháp vẫn cao, như một xu thế toàn cầu.
Canada, nước di dân truyền thống, thì đã công bố chương trình đón hàng triệu người nhập cư.
Chính sách nhận di dân bằng thang điểm của Úc, Canada đã được Anh thảo luận từ 2018 để nới lỏng quy chế cấp thị thực nhằm thu hút sinh viên nước ngoài (xem lại bài cũ)
Tuần đầu tháng 12 tin từ Đức nói Quốc hội nước này sẽ thảo luận về luật nới lỏng cơ chế công nhận quốc tịch cho hàng triệu người đã sống ở Đức hợp pháp nhiều năm.
Một thống kê, theo đài Deutsche Welle đăng tải hôm 27/11 nói cả nước Đức có trên 11 triệu người sống ở đó, đi làm, đóng thuế hoặc đã nghỉ hưu mà chưa có tấm hộ chiếu (Pass) đầy quyền lực có hình con đại bàng Đức.
Cho họ nhập tịch dễ dàng hơn trước chỉ giúp họ hội nhập tốt hơn, và quyền công dân, gồm bầu cử, ứng cử sẽ tốt hơn.
Đài báo Đức chỉ ra rằng dù đã cải thiện nhiều, luật quốc tịch Đức vẫn thuộc hàng “hà khắc” nhất châu Âu, kém xa Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Ý, Ba Lan.
Thời hạn xin nhập tịch Đức là 8 năm sinh sống liên tục, hợp pháp (có người phải 10 năm), rất “thiếu thiện chí với di dân”, ngang Áo, Estonia, Lithuania.
Đức bị cho là kém cả Thổ Nhĩ Kỳ, nước cho ngoại kiều xin hộ chiếu chỉ sau 5 năm sống hợp pháp. Luật Đức cũng ngăn cản người ta có song tịch, điều khá phổ biến ở nhiều nước văn minh khác.
Cùng lúc Đức đang cần lao động vì dân số già đi, và chương trình thu hút nhân công có tay nghề hóa ra thất bại, chỉ “vợt được” có 60 nghìn từ mấy năm qua.
Chính phủ liên bang bị yêu cầu hợp thức hóa ngay quyền công dân của hàng triệu người đã ở Đức. Các công ty Đức ngày càng nhận ra rằng chính sách bắt các nhân tài nước ngoài nhập cư phải học và nói tiếng Đức là bất cập và khuyến nghị dùng tiếng Anh cho cả việc tuyển người và dùng trong công ty ở Đức.
Nước Đức tưởng mình khôn mà hóa ra chậm và nay cần thay đổi cách nghĩ triệt để.
Tuy thế, nhiều nước khác còn lạc hậu hơn thì nên tham khảo chương trình thu hút tay nghề nước ngoài của Đức (tiếng Anh): Skilled workers welcome.
Di dân là xu thế thời đại
Dù bị cánh hữu phê phán, việc tạo điều kiện cho người nhập cư có giấy tờ để làm việc, đóng thuế và ổn định sinh hoạt đã trở thành một xu thế chung.
Ở Anh, mới nhất đây, ông Nigel Farage, cựu lãnh đạo đảng thiên hữu Ukip, than phiền rằng “dân da trắng ở London trở thành thiểu số”.
Cách nhìn phân biệt chủng tộc này vừa sai -đài BBC có bài nói cách ông Farage suy diễn là không đúng, dân da trắng ở London vẫn chiếm quá bán: 53,8% – vừa thể hiện nỗi lo sợ sắc tộc, hàm ý dân Anh và gốc Âu bị “da màu lấn át”.
Thứ nhất da màu gì cũng tốt, cũng đẹp, theo cách nhìn của tôi.
Nước Anh còn có người muốn đến chứng tỏ còn là xứ “đất lành chim đậu”, cần lấy đó là niềm tự hào.
Thứ nhì, thiết nghĩ bản sắc Anh cũng thay đổi qua nhiều thế kỷ chứ không phải bất biến, vì lịch sử nhân loại là như vậy. Các bạn hẳn biết công trình Stonehenge nổi tiếng trên 5.500 năm tuổi ở Wiltshire, một di sản thời kỳ đồ đá có một không hai ở đảo Anh, được xây dựng qua nhiều giai đoạn. Trong quá trình đó, một nhóm “tác giả” là cư dân đến từ vùng nay là Anatolia, Thổ Nhĩ Kỳ.
Văn minh Viking cũng đã có mặt ở Anh, rồi văn minh Ki Tô giáo đến từ Trung Đông và năm 1066 thì lãnh chúa Norman French (người Pháp gốc Bắc Âu ở vùng Normandy) sang chiếm đảo Anh, lập ra vương triều phong kiến đầu tiên…kéo đến tận bây giờ.
Chế độ nô lệ đem người gốc Phi, Caribê vào Anh, hai cuộc thế chiến đã đem người Do Thái, Âu, Ấn tới. Người dân khối Thịnh vượng chung (Hong Kong cũ, Malaysia, Singapore…), thuyền nhân Việt Nam đến sau đã góp mặt và dòng máu vào cấu trúc dân số đảo Anh…Gần đây là di dân từ EU, và sau Brexit số người tới vẫn đều, khiến xã hội này sẽ còn thay đổi.
Thậm chí người ta đã nói tới một giống người mới, đa dòng máu, một thứ fusion về chủng tộc trong tương lai xa – xem bài của Lucy Jones trên trang BBC Earth: Evolution
Việt Nam có muốn trở thành nước di dân?
Nhân đây, tôi thấy cần phải suy nghĩ về Việt Nam, nước chính thức không phải là quốc gia di dân, và gần như không thấy nhận người tỵ nạn.
Nhưng câu hỏi là Việt Nam có phải là điểm đến yêu thích của người nước ngoài?
Các số liệu chính thức nói là có. Theo Bộ Công an chỉ một tháng năm 2022, có 482.369 lượt người nước ngoài đến Việt Nam; 414.468 lượt người Việt Nam ra nước ngoài (15/07-14/08/2022).
Đó là con số xuất nhập cảnh chung về lượt người đến và đi, về quốc tịch của họ, chưa cho chúng ta thấy họ đến thì làm gì, có muốn ở lại lâu không.
Các trang nước ngoài như Insider nói Việt Nam là điểm đến yêu thích để dân expats (ngoại kiều) chọn làm việc, sinh sống.
Trả lời BBC News Tiếng Việt, không ít bạn nước ngoài xác nhận với tình hình Covid và kiểm soát dịch quá hà khắc ở Trung Quốc ba năm qua, họ chọn chuyển sang Việt Nam. Các đại công ty Đông Á, Âu, Mỹ, Úc đã chính thức chọn Viêt Nam là lựa chọn thay thế (alternative) cho việc đặt điểm kinh doanh. Chuyện này không phải là mới. Từ nhiều năm qua, cư dân các đô thị Việt Nam có thêm các cộng đồng Hàn, Nhật, Singapore, Đài Loan, và Âu Mỹ. Sự hiện diện của họ ở mọi nơi mọi chỗ không làm ai ngạc nhiên.
Theo quan sát riêng và cảm nhất từ bạn bè thì tôi thấy đa số người Việt Nam thân thiện với người nước ngoài, hai bên không có xung khắc tôn giáo, màu da gì nghiêm trọng.
Thế nhưng, người nước ngoài nhìn chung vẫn sống riêng, hoặc tách biệt với xã hội VN. Họ vẫn là khách, chỉ có trách nhiệm mà không có quyền lợi gì và ý kiến của họ ít khi được để ý đến ở thảo luận chung của người Việt.
Đặc biệt, bộ máy công quyền ở Việt Nam vẫn là khu vực không có ai là người gốc ngoại kiều.
Ở Anh, Pháp, Đức, Mỹ bạn vào công sở, bưu điện, đồn cảnh sát, qua cửa khẩu sân bay sẽ không chỉ gặp người bản địa. Các gương mặt gốc Á, Bắc Phi, Nam Mỹ, các giọng nói khác nhau của người di dân da trắng từ các nước khác tới là một phần bình thường của sinh hoạt.
Xin nhắc không cần phải có quốc tịch mới được làm việc ở các cơ sở công cộng. Ai có visa là được làm việc và gốc gác gì thì cũng đều có thể làm cho Bộ Nội vụ Anh hay làm nhân viên bưu điện Pháp. Xin nói riêng là Pháp còn có đội quân Lê Dương toàn dân từ xứ khác đổ về đi lính cho ‘La Patrie’
Vào công sở Việt Nam thì khác, bạn sẽ chỉ gặp toàn người Việt Nam, điều bình thường ở nước này nhưng là “chuyện hiếm” trên thế giới.
Điểm qua một chút thì ngoại kiều ngoài việc phục vụ trong các công ty của nước họ, hoặc làm đại diện ngoại giao, NGO, thương mại chưa hoặc không được tham gia vào sinh hoạt công chung với người Việt ngoài mảng kinh doanh, một chút trong giáo dục (dạy tiếng Anh, giảng dạy đại học). Trước đó thì có người gốc nước ngoài được cho nhập tịch để đá bóng và gần đây có khá nhiều người mẫu Nga, Ukraine kiếm sống trong các hãng thời trang Việt Nam.
Tôi hỏi chuyện một số bạn nước ngoài về chuyện này thì họ cười phá lên.
Petro, người Tây Ban Nha ở Nha Trang cho hay anh phải xin gia hạn visa hàng tháng, nói gì đến định cư để “lo việc phường phố” cho Việt Nam.
Một bạn nữ người Nga thì cho hay cô sống ở Việt Nam và có visa 6 tháng một. Điều này khiến cô không bao giờ nghĩ đến chuyện định cư, và đóng thuế.
Hóa ra khá nhiều dân expats chỉ ở Việt Nam vì chi tiêu rẻ nhưng làm việc cho công ty ở quê nhà của họ qua mạng, dạng “du mục kỹ thuật số” (digital nomads).
Ngoài phí visa họ chẳng đóng xu nào cho ngân sách nước Việt. Họ đến rồi đi, không quan tâm nhiều đến tình hình chung ngoài vấn đề môi trường.
Từ góc độ cá nhân thì họ quả là khôn lỏi nhưng còn nhìn từ góc độ chính quyền, hẳn có điều gì đó không ổn.
Tìm hiểu một chút thì tôi hiểu Việt Nam không cần những ai không đóng góp được tiền, kỹ năng tay nghề cao cho nền kinh tế ngay lập tức.
Pháp luật Việt Nam hiện nay chỉ cho phép lao động nước ngoài vào làm việc theo bốn vị trí là chuyên gia, giám đốc điều hành, lao động kỹ thuật và nhà quản lý, nhưng với điều kiện lao động Việt Nam không đáp ứng được, theo các trang của chính phủ.
Nhìn qua trang của Cục Xuất nhập cảnh về các loại visa cho người nước ngoài thì tôi thấy chóng cả mặt luôn. Có hàng chục loại visa, từ 10 ngày, 15, 30 ngày cho đến dài hơn. Nhìn sang thẻ tạm trú cũng thế, chỉ nhớ chữ viết tắt đã hoa mắt:NG3; LV1; LV2; Thẻ tạm trú đầu tư, chia ra 3 loại: ĐT1, ĐT2, ĐT3; rồi đến DH; LS; NN1; NN2; PV1; và Thẻ tạm trú lao động; gồm 2 loại: LĐ1 và LĐ2; xong lại còn TT tức thân nhân, cấp cho vợ, chồng, con của các loại trên.
Tất cả những thủ tục này hẳn là cần thiết nhưng chứng tỏ cách quản lý lao động nhập cư còn khá cũ, chú tâm vào phân loại nhỏ, mất tầm nhìn to.
Tôi có vào trang Hướng dẫn của Bộ Ngoại giao Anh xem chính sách thị thực của Việt Nam, so với các nước Asean khác thì thấy Việt Nam đang ngang Lào về độ cởi mở, chỉ hơn Myanmar. Còn thì chế độ visa quá chặt so với các láng giềng khác.
Trên thế giới thì đang có xu hướng chung là miễn thị thực luôn 90 ngày cho người mang hộ chiếu các quốc gia phát triển.
Thử hỏi dân các nước G7, EU có ai sang Việt Nam xin trợ cấp xã hội đâu mà chỉ cho họ 2 tuần miễn thị thực? Trong khi đó, họ tới Nhật, Hàn, Thái Lan, Malaysia, Singapore đều hưởng luôn 90 ngày không cần visa.
Muốn tạm trú để làm việc kinh doanh, lao động có giấy phép (work permit), công dân nước ngoài chỉ cần lên mạng điền đơn, trả lệ phí (ở Singapore là 35 đô) rồi chờ nhận giấy.
Bài viết này tuy thế không nhằm để khuyến nghị các cơ quan nhà nước Việt Nam chỉ cải cách, đơn giản hóa các thủ tục nhập cảnh.
Cần coi Việt Nam là điểm định cư của tài năng toàn cầu
Điều tôi muốn nói là Việt Nam cần nhanh chóng tìm đến tư duy mới, coi xã hội của mình là điểm đến của di dân toàn cầu.
Trên thực tế thì họ đã đến rồi. Theo một bài trên trang của Bộ Lao động VN, lao động nước ngoài vào Việt Nam hiện đến từ hơn 100 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Tức là nơi xuất xứ khá đa dạng. Trang web này tuy thế nhấn mạnh đến các hình phạt di trú với nhóm lao động nghèo từ mấy nước láng giềng hơn là ‘welcome’ tài năng từ các nước phát triển cao hơn Việt Nam.
Những năm qua, chính sách với khối Việt Kiều, gồm cả nhóm gốc từ VNCH, gốc Hoa và người Việt ở Đông Âu đã thay đổi nhiều, ngày càng cởi mở.
Nhưng sự đóng góp của Việt Kiều đã đạt ngưỡng nhất định và đã đến lúc cần coi Việt Nam là nước di dân thì mới mong nhận được nhân tài đến từ khắp thế giới.
Các nước châu Âu, châu Mỹ thì khỏi phải nói, đã có nghị sĩ, thủ tướng, phó tổng thống gốc di dân. Các đại học thì luôn đông đảo đội ngũ giảng dạy di dân đời một, hoặc đời hai…gồm cả người gốc Việt.
Thu hút tài năng toàn cầu là cuộc cạnh tranh lớn mà Việt Nam đang trên đà thua trông thấy.
Vùng Đông Á vốn bị coi là có ít nhiều tư duy bảo thủ, dân tộc chủ nghĩa, đã thay đổi mạnh.
Tôi có bạn người Indonesia ngồi trong ban tư vấn của thành phố Seoul về sinh hoạt đa văn hóa. Tôi biết có người gốc Việt vào ban đại diện ngoại kiều ở Tòa Thị chính Tokyo…Những hoạt động đó coi người nhập cư là chủ nhân chung của các vấn đề xã hội dân sự lành mạnh để cùng tìm giải pháp.
Đài Loan có chương trình Key Talent Cultivation and Recruitment Program (2021-2024)
Singapore nổi tiếng về khả năng thu hút đầu tư, các nhà khoa học đã từ lâu nhưng họ còn có chương trình chuyên mời gọi tài năng nghệ thuật nước ngoài: Singapore mời gọi nghệ sĩ tài năng nước ngoài -Foreign Artistic Talent Scheme (ForArts)
Chưa kể, vì lý do nhân đạo, đây là lúc cần nhận người tỵ nạn Nga và Iran. Hai nước này đang có nhiều vấn đề nhưng theo quan sát của tôi, trí thức Nga và Iran đều rất giỏi, có ý chí và hội nhập tốt.
Nói đúng ra, lịch sử Việt Nam cũng là quá trình các dòng di dân, các trào lưu văn hóa Ấn, Hoa, Chàm, Âu Mỹ…du nhập, cùng cả những con người cụ thể để tạo ra diện mạo độc đáo, thú vị như chúng ta có hôm nay.
Suốt một thời gian dài, vì chiến tranh, vì tư duy hạn hẹp, Việt Nam là điểm ra đi, nhưng càng gần đây trở thành điểm đến (tự phát) của người dân toàn cầu.
Việc ai muốn di cư sang nước khác là quyền của họ, rất đáng tôn trọng nhưng nhà nước cần chủ động có chính sách để ai muốn đến làm việc, định cư, đóp góp cho xã hội VN đều có cơ hội, không phân biệt quốc tịch, màu da.
Việt Nam đang hội nhập vào kinh tế toàn cầu, và việc hội nhập tại chỗ của những người nước ngoài vào mọi mặt cuộc sống ở Việt Nam cũng là chiều kích đáng có.
Chúng ta cần hình dung ra xã hội sẽ đẹp, đa dạng như thế nào, thông minh như thế nào trong 20-30 năm nữa nhờ giao thoa văn hóa và giao lưu con người.
Ta hãy nhìn thấy ngày đó, con cháu những người nhập cư thế kỷ 21 này, những người sinh ra, lớn lên, gắn bó với Việt Nam, và có thể gồm cả thế hệ pha trộn dòng máu Việt với người Âu, Á, Phi…tạo biến đổi từ lượng thành chất cho sự thăng hoa của toàn xã hội.
Hiện đại hóa cần sự bao dung, đa dạng mà tiếng Việt gọi là thoáng.
Nghĩ thoáng thì mới sáng tạo. Còn cứ bó hẹp mãi trong chủ nghĩa dân tộc Việt truyền thống, hoặc chỉ nhìn cục bộ vào quyền lợi trước mắt như thu phí visa thì khả năng cả quốc gia thua trong làn sóng Toàn cầu hóa là rất rất cao
Nguyễn Giang / BBC News Tiếng Việt, London
Anle20's Blog 