Khu mộ của Đốc phủ Cao Minh Thạnh – một địa chủ giàu có và thế lực ở Bạc Liêu, là một tác phẩm nghệ thuật điêu khắc đá xuất sắc của những nghệ nhân phương Nam.
Nằm bên con đường Lò Rèn của thành phố Bạc Liêu, khu mộ của Đốc phủ Cao Minh Thạnh (1858- 1919) là một công trình kiến trúc cổ rất độc đáo của tỉnh Bạc Liêu.
Khu lăng mộ này được xây dựng hoàn toàn bằng đá trên nền hình vuông cao khoảng 1m, gồm hai vòng tường bao quanh. Vòng tường ngoài có ba cổng, trong đó hai cổng ở hai bên có bậc cấp dẫn lên. Phía trước là bình phong và tượng hai con lân.
Vòng tường bên trong cũng có 3 cổng, được chạm khắc tinh xảo. Nét đặc sắc nhất của khu mộ thể hiện ở hình tượng các loại hoa quả Nam Bộ trên các trụ cột của vòng tường này.
Mộ phần của ông Cao Minh Thạnh. Ông là người Minh Hương (người Hoa không thần phục nhà Thanh di cư sang Việt Nam) gốc Triều Châu. Là địa chủ có thế lực và giàu có ở địa phương, ông được phong hàm Đốc Phủ Sứ (một tước hiệu danh dự).
Mộ phần của Đốc phủ Cao nhìn từ phía sau. Một người con của ông là ông Cao Triều Phát (1889 – 1956), vừa là một chức sắc của đạo Cao Đài, vừa tham gia Mặt trận Việt Minh, tập kết ra Bắc, và sau này là đại biểu Quốc hội VNDCCH.
Bình phong sau mộ khắc ghi công đức của ông lúc sinh thời.
Mặt sau của vòng tường ngoài.
Những tác phẩm điêu khắc rất sinh động được chạm khắc trên tường.
Các tác phẩm đều mang nét chạm cách diệu, phóng khoáng, thể hiện các đề tài cổ điển như tĩnh vật, chim muông, hoa lá…
Những trái khế trên một trụ đá.
Họa tiết trên một cánh cổng.
Có thể nói, khu mộ của Đốc phủ Cao Minh Thạnh là một tác phẩm nghệ thuật điêu khắc đá xuất sắc của những nghệ nhân phương Nam.
Cách mộ Đốc phủ Cao Minh Thạnh không xa là mộ con gái ông – cô Cao Thị Kiết (1895 – 1920), mất khi mới 26 tuổi. Khu mộ này có quy mô nhỏ hơn, cũng được xây bằng đá với mô-típ nghệ thuật tương tự mộ người cha.
Công trình nghiên cứu đồ sộ và toàn diện bằng hình ảnh về Michelangelo của tác giả Rosalind Ormiston. Tác phẩm giúp chúng ta tìm hiểu kỹ hơn về cuộc đời, sự nghiệp của Michelangelo cùng ảnh hưởng của ông đối với nghệ thuật hội họa và điêu khắc Phục hưng Italy.
Chuyện ít biết đằng sau bức tượng khỏa thân đẹp nhất thế giới
Tượng David được người đời tán dương như một trong những bức tượng đẹp nhất thế giới. Nhưng ít ai biết nó đã được Michelangelo tạo ra từ khối đá “đã bị đục thô một cách tồi tệ”.
Bức tượng David của Michelangelo tại phòng trưng bày Accademia ở Florence. Nguồn: DW.
Michelangelo trở lại thành Florence với danh tiếng không thể chối cãi là một bậc thầy điêu khắc. Hào hứng với việc sử dụng tài năng của ông, Phường hội Thương nhân Len, những người bảo trợ các công trình nhà thờ, đã đặt hàng bức tượng David, một biểu tượng dân sự của Thành phố Cộng hòa.
Thành công của Đức Mẹ Sầu bi được làm giai đoạn 1498-1500 đã mang đến một địa vị mới cho Michelangelo. Ông trở về Florence như một thiên tài được công nhận với nghề của mình. Trong khi Florence vẫn là thành phố cộng hòa, cái chết của Savonarola đã hồi sinh mối quan tâm đến các loại hình nghệ thuật. Các đơn đặt hàng mới đã sẵn sàng, bao gồm một bức tượng David, cho nhà thờ Santa Maria del Fiore.
Một điêu khắc gia cho David
Arte della Lana (Phường hội Thương nhân Len), những người bảo trợ các công trình nhà thờ, muốn hồi sinh một dự án cũ về các bức tượng đặt trên các trụ tường nhà thờ. Đây là một hợp đồng uy tín và Michelangelo đã nhận làm, mặc dù ông không hài lòng với khối đá cẩm thạch cũ mà các ủy viên Giáo hội chỉ định cho dự án.
Bức tượng David của Michelangelo tại phòng trưng bày Accademia ở Florence. Nguồn: Michelangelo.
Tảng đá đã bị đẽo sơ qua để tạo hình, gia công một phần, bởi các điêu khắc gia trước đó, cụ thể là Antonio Rossellino (1427 – 1479), và trước đó nữa là Agostino di Duccio (1418 – 1481), người đã mua khối cẩm thạch kém chất lượng vào năm 1466.
Hợp đồng của Michelangelo năm 1501 viết rằng khối đá “đã bị đục thô một cách tồi tệ”. Những từ ngữ này có lẽ được dùng để xác định trước rằng nhà điêu khắc có thể sẽ thấy khó làm việc với khối đá. Khối đá đã tiếp xúc với các yếu tố môi trường trong 35 năm tại sân nhà thờ và bị hư hỏng trong thời gian đó.
Về phần đường nét hình dáng David của Michelangelo, có thể thấy sự tương đồng với bức tượng cẩm thạch kích thước bằng nửa người thật của Nicola Pisano, Sự Kiên cường (Fortitude), năm 1260, một bức tượng gần như đứng độc lập, trang trí cho Bục giảng kinh trong Nhà Rửa tội của Nhà thờ chính tòa Pisa.
Tượng của Pisano được coi là bức tượng khỏa thân đầu tiên từ thời cổ đại. Cánh tay phải giơ về phía vai; tay trái để sát bên thân, một tư thế mang sự tương đồng đáng kinh ngạc với bức tượng David sau này của Michelangelo, với cánh tay trái giơ lên và cánh tay phải để xuôi theo bên cạnh cơ thể. Sự kiên cường và dũng cảm là những đức tính anh hùng được công nhận ở David và phiên bản của anh trong thần thoại – Hercules.
Theo Vasari, để thực hiện tác phẩm David, Michelangelo chấp nhận khoản thù lao là 400 ducat, được trả trong vòng hai năm. Trong thời gian đó, ông cũng nhận những đơn đặt hàng khác.
Vào tháng 5 năm 1501, trong khi đợi nhận bản thảo cuối cùng của hợp đồng về David, ông nhận đơn đặt hàng từ Hồng y Francesc Todeschini Piccolomini (1439 – 1503), sau này trở thành Giáo hoàng Paul III. Đó là làm 15 tác phẩm điêu khắc cho mộ của Piccolomini tại Nhà thờ chính tòa Siena. Hình dáng của chúng sẽ tương tự như các bức tượng được làm ở Bologna. Michelangelo sẽ được nhận 500 ducat cho hợp đồng với Piccolomini.
Ông hoàn thành bốn trong số các bức tượng trước khi trở nên quá bận rộn; danh tiếng của ông đã đem lại nhiều lời đề nghị tốt hơn. Các tranh cãi về khoản thù lao Piccolomini trả cho hợp đồng dang dở sẽ ám ảnh Michelangelo trong nhiều thập kỷ sau đó. Cháu trai của ông cuối cùng đã trả lại 100 ducat cho gia đình Piccolomini sau cái chết của Michelangelo.
Palazzo Della Signoria
Năm 1504, bức tượng to hơn người thật, David, một biểu tượng cho đức tính dân sự của Florence, đã được hoàn thành. Tượng trông như một vị thần La Mã. Đến lúc này những người bảo trợ của công trình nhà thờ quyết định rằng bức tượng quá đẹp cho các trụ tường và muốn bày David ngay mặt trước cung điện Palazzo della Signoria (ngày nay là Palazzo Vecchio), nơi mà tất cả nghi lễ chính thức được tổ chức và các nghi lễ tôn giáo được bế mạc; đây là một vinh dự lớn lao.
Một công cụ vận chuyển đặc biệt đã được làm để kéo bức tượng qua các con đường. Nó được bảo vệ nghiêm ngặt trước khi công bố. Ghi chép cho thấy một số người đã cố hủy bức tượng bằng cách ném đá vào nó. Điều này có thể là do bức tượng đồng tuyệt đẹp Judith và Holofernes (Judith and Holofernes; 1460) của Donatello, một biểu tượng phổ biến của thành phố Cộng hòa Florence, phải bị di dời để mở đường cho David.
Michelangelo rõ ràng đã nói với Vasari rằng Piero Soderini (1450 – 1522), Gonfaloniere (chánh án), lúc đứng dưới bức tượng khi đang được đặt vào vị trí, nhận xét với Michelangelo rằng “mũi của bức tượng này quá dày”.
Michelangelo, thấy rằng Soderini đang đứng dưới bức tượng, đã chơi một mánh khóe. Ông leo lên với một cái đục và một nắm bụi cẩm thạch, tiến hành giả vờ tạc cái mũi, phủi bụi xuống, rồi hỏi Soderini cái mũi đã đẹp hơn chưa, và câu trả lời là: “Tôi thích nó hơn rồi, anh đã cho nó sự sống”.
Trong Cựu Ước, David, cậu bé chăn cừu là người bảo vệ đàn cừu của mình, một tác phẩm điêu khắc phù hợp để Phường hội Thương nhân Len đặt làm. Thành Florence gắn bó chặt chẽ với nhân vật David trong câu chuyện của David và Goliath; tuy là một thành phố nhỏ, nhưng nó mạnh mẽ chống lại các đối thủ lớn hơn. Các bức tượng David đáng chú ý khác đã có mặt ở Florence, bao gồm một tượng David bằng cẩm thạch, 1415/16, do Donatello làm cho hốc tường của Orsanmichele. David bằng đồng tuyệt vời của Donatello được làm vào những năm 1450 thì khỏa thân trừ việc đội một chiếc mũ của người chăn cừu và đi giáp chân (phần giáp che từ đầu gối đến mắt cá chân). Donatello đã làm bức tượng cho bộ sưu tập tư nhân của nhà Medici và nó được đặt trong sân trong của cung điện Palazzo Medici ở Florence. Một bức tượng đồng David tuyệt vời không kém được làm bởi Verrocchio, năm 1473-1475, có lẽ cũng được nhà Medici đặt làm.
Xã hội càng phát triển, con người càng gặp nhiều vấn đề phức tạp trong cuộc sống. Điều này ảnh hưởng trực tiếp tới tâm lý, hành vi, cách ứng xử của con người.
Tâm lý học xã hội là ngành khoa học quan trọng hiện nay. Ảnh: NeuroTray.
Cuốn Tâm lý học xã hội trong cuộc sống hiện là công trình nghiên cứu đồ sộ của GS.TS. Knud S. Larsen và PGS.TS Lê Văn Hảo. Ấn phẩm ra đời nhằm đóng góp những kiến thức căn bản, góp phần giảm thiểu những ảnh hưởng tiêu cực mà cuộc sống hiện đại mang tới cho mỗi chúng ta. Tác phẩm được Nhà xuất bản Đại học Quốc gia Hà Nội xuất bản.
Ngày nay, tâm lý học xã hội là một ngành khoa học tương đối mới mẻ nhưng có vai trò quan trọng đối với cộng đồng. Nó đóng góp những tri thức sâu sắc về tác động lâu dài của ảnh hưởng xã hội, các mối quan hệ và quá trình tư duy đối với tâm lý, hành vi hay cách ứng xử của một người.
Ví dụ, hành vi của chúng ta trước mỗi tình huống nảy sinh ra sao? Các quyết định được đưa ra dựa hoàn toàn vào tình huống đó hay có sự ảnh hưởng từ cách tư duy, suy nghĩ của mỗi chúng ta về tình huống đó?
Sách Tâm lý học xã hội trong cuộc sống hiện đại. Ảnh: Thành Đông.
Nhìn rộng hơn, tâm lý học xã hội là ngành khoa học chuyên nghiên cứu tác động của các mối quan hệ ảnh hưởng lẫn nhau, từ cách một người nghĩ về người khác tới sự ảnh hưởng của họ tới người khác và cả cách mà chúng ta chịu ảnh hưởng của bên ngoài. Trong nhiều năm qua, các nhà tâm lý học xã hội thu thập, tích lũy, nghiên cứu hàng trăm nghìn công trình khác nhau.
Họ nhìn nhận vấn đề dựa trên tình hình khách quan (chiến tranh hay hòa bình, có xuất hiện đại dịch, thảm họa gì hay không). Rồi nhìn nhận chúng dựa trên góc độ cá nhân trong các tình huống cụ thể. Như vậy, chúng ta sẽ có được cái nhìn bao quát về cách một người ứng phó với hoàn cảnh – hay nói cách khác, hoàn cảnh ảnh hưởng thế nào tới mỗi cá nhân.
Từ cách tiếp cận tổng thể, cuốn sách là sự khái quát về chuyên ngành tâm lý học, sự nhìn nhận về cái tôi từ góc độ văn hóa và xã hội, sự hấp dẫn và các mối quan hệ từ gắn bó đầu đời đến tình yêu lứa đôi, đến cách con người nhận thức về xã hội như thế nào…
Như vậy, ảnh hưởng xã có thể coi là một trong những yếu tố quyết định tới hành vi và thường tập trung vào các vấn đề mang nhiều áp lực. Bên cạnh đó, các yếu tố quan trọng trong tư duy xã hội gồm có thái độ, niềm tin của chúng ta và mối quan hệ của chúng ta với hành vi.
Thực tế, tư duy xã hội có thể được mỗi người xác định thông qua quá trình nhận thức bản thân (cái tôi cá nhân, bản ngã) và cách chúng ta nhận thức về xã hội, về người khác. Từ đó, tâm lý học xã hội hiện đại ngày càng tập trung nhiều vào việc cố gắng khám phá hành vi và lòng vị tha.
Mặt khác, một số nghiên cứu về các mối quan hệ xã hội cũng tập trung những yếu tố gây ra sự hấp dẫn giữa các cá nhân, ví dụ tầm quan trọng của sự tương đồng về xuất thân hay nguồn gốc.
Như vậy, tâm lý học xã hội đáp ứng một nhu cầu cơ bản của con người là hiểu và lý giải hành vi. Từ đó giúp cho cuộc sống thoải mái, tích cực và nhân văn hơn. Và tư duy xã hội – ở một mức độ rất lớn – quyết định mối quan hệ của chúng ta với những con người khác nhau cũng như hành vi của chúng ta đối với các nhóm khác nhau.
Hà Nội thời phong kiến và Pháp thuộc tồn tại các cá nhân, nhóm người bất chấp đạo đức truyền thống, đứng ngoài luật pháp. Tiếng Việt gọi họ là nặc nô, du côn, anh chị, lưu manh… Có nhiều cuốn sách, bài viết về Hà Nội xưa nhưng ít khi đề cập mặt trái.
Ném gạch vào kiệu vua
Từ nhà Lý đến nhà Lê, kinh đô Thăng Long có ba vòng, trong cùng nơi vua ở gọi là Cấm thành, nơi làm việc của gọi là Hoàng thành và ngoài cùng dân sống gọi là Kinh thành (hay Thị thành). Bao quanh kinh đô có đê/lũy bao bọc.
Thời Lý và Trần, kinh thành có 61 phường. Thời Trần, đứng đầu kinh thành là Bình Bạc Ty (tương đương như tổng đốc). Thời Lê, Thăng Long chia lại thành 36 phường, đứng đầu kinh thành là Phủ Doãn. Vì là kinh đô nên an ninh ở kinh thành vô cùng nghiêm ngặt.
Vào triều vua Trần Anh Tông (trị vì từ 1293-1314), kinh đô Thăng Long xuất hiện các quán rượu, hát xướng ban đêm. Vốn là người hiếu động, ham vui nên cứ đêm đêm vua lại lên kiệu cùng hơn chục thị vệ rời cấm thành đi chơi khắp kinh thành đến gà gáy mới về.
“Đại Việt sử ký toàn thư” chép: “Có đêm ra phố, vua bị bọn vô lại ném gạch trúng đầu, người theo hầu phải hét to: ‘Kiệu vua đấy’, bọn chúng mới tản chạy”. Vua đứng dưới trời nhưng trên thiên hạ, thấy vua không quì, không cúi mặt còn dám nhìn “long nhan” là mắc tội “khi quân”, tội này bị chém đầu. Biết người ngồi kiệu là vua mà dám ném thì chỉ có “bọn vô lại”.
Vào triều vua Lê Nhân Tông (trị vì từ 1442-1459), Lê Nhân Lập là con của Thiếu úy Lê Lan đã kết thân với tay anh chị trong kinh thành là Nguyễn Thọ Vực tổ chức đánh bạc để thu hồ. Bọn Lập và Vực lại còn họp nhau, kéo đàn em ngang nhiên trộm cướp khiến dân chúng vô cùng sợ hãi. Lập còn lợi dụng quyền lực của cha ra mặt nhũng nhiễu, ép kẻ cần cầu cạnh cha mình phải nộp tiền cho y. Trước những việc làm “coi trời bằng vung”, triều đình đã sai quân đến tận nhà Vực rồi dụ Lập và đồng bọn ra ngoài, sau đó thẳng tay chém đầu.
Lê Thánh Tông (trị vì từ 1460-1497) là vị vua anh minh, cả đời vì dân. Ông cấm vợ các quan lớn đi lại, chơi bời với nhau vì sợ họ cấu kết để buôn lậu và ăn của đút lót. Ông cũng cấm con cái các quan lớn lợi dụng chức quyền của cha làm việc phi pháp.
Phép nước nghiêm là vậy nhưng trong đám con quan vẫn nảy nòi những kẻ cậy gia thế làm càn. Một lần, con trai của Tây quân Đô đốc Lê Thiệt cưỡi ngựa phi thẳng vào chỗ đông người đã gây ra tai nạn nhưng thản nhiên bỏ mặc họ. Khi biết là con của Lê Thiệt, Thánh Tông đã sai lính nọc ra đánh 50 roi và cách chức ông bố.
Đến thời Lê Trung Hưng (1533-1789), dân kinh thành, từ tầng lớp trung lưu đến dân thường nở rộ phong trào chơi hoa, cây thế, quái thạch. Thấy có thể kiếm được tiền, ban ngày bọn hoạn quan cung giám đi dò xem nhà nào có chậu hoa, cây cảnh, chim tốt, khướu hay thì biên ngay hai chữ “Phụng thủ” vào. Đêm đến, bọn chúng trèo qua tường thành lẻn ra ngoài sai tay chân bê những thứ đã biên hai chữ Phụng thủ. Hôm sau, chúng đến nhà buộc tội gia chủ đem giấu vật cung phụng, giở giọng côn đồ ép chủ nhà phải nộp tiền, nếu không sẽ báo quan. Đúng là ỷ thế làm càn, khiến dân chúng Thăng Long bất bình nhưng phải ngậm miệng.
Nặc nô đòi nợ và chửi thuê
Cuối thế kỷ 19, Pháp chiếm Hà Nội, xã hội dở giăng, dở đèn đã sinh ra nhiều tệ nạn: trộm cướp, nặc nô, côn đồ. Đầu thế kỷ 20 ở phố Hàng Lược có mụ Tư Đòn là trùm nặc nô. Bà ta làm nghề đòi nợ thuê, có lũ đàn em hung hãn, chỉ cần mụ nháy mắt, lập tức lũ đàn em xông vào phá phách hay đánh đòn hội đồng, không ai dám can, chỉ ngó rồi vội vàng bỏ đi. Tư Đòn có thân hình cao lớn, nhiều lần dám đánh nhau với Tây khiến dân quanh chợ Đồng Xuân phải lè lưỡi, lắc đầu.
Khi Tư Đòn đã nhận lời với chủ nợ và dẫn đàn em đi đòi thì con nợ hoặc là vay mượn để trả, hoặc là quỳ lạy xin khất. Đã khất thì phải trả đúng hẹn, không thì ôm đầu máu, phục thuốc cả năm vẫn chưa khỏe. Tư Đòn làm nghề đòi nợ nhưng cũng là kẻ cho con nợ vay với lãi suất cắt cổ. Tuy nhiên “anh hùng nhất khoảnh”, địa bàn của Tư Đòn chỉ là quanh khu vực Đồng Xuân.
Không chỉ có nặc nô đòi nợ mà còn có nặc nô chửi thuê. Khi nhà này với nhà kia mâu thuẫn nhưng không hòa giải được, thế nào một bên cũng thuê nặc nô đến chửi. Làm nặc nô chửi thuê thường là kẻ đồng bóng, không biết sợ là gì. Thiên phú cho bọn họ khả năng chửi có vần, thành bài với lời lẽ cay nghiệt.
Nặc nô có thể chửi từ ngày này qua ngày khác, cho đến khi bên bị chửi đến xin dàn hòa mới thôi. Cuối thế kỷ 19, có mụ Xuân nặc nô lấy gã Tây già, khi không ai thuê thì uống rượu rồi ra đầu phố Hàng Đường chửi mua vui cho thiên hạ. Chửi nhiều cũng mệt nên đám nặc nô này thường lấy sái thuốc phiện cho vào nước uống cho có sức.
Nhưng nặc nô xuất hiện từ khi nào? Khi bình định xong Đàng Ngoài, vua Gia Long không đưa những binh lính Đàng Trong già yếu, thương tật về Huế mà để họ ở lại. Tại Hà Nội, bọn họ quây quần trong 2 xóm ở khu vực Ô Chợ Dừa. Đám lính mộ này ước chừng khoảng 500-600 người gồm đủ hạng người, trong đó có du thủ, du thực, hút xách.
Vì ngân khố hạn hẹp, không thể nuôi được nên triều đình đã nghĩ ra việc cho họ đi đốc thúc và thu thuế của nông dân. Hàng năm đến vụ thuế, bọn họ được chia thành nhiều nhóm cầm “hỏa bài” (làm bằng gỗ sơn trắng có chữ hỏa) do triều đình cấp tỏa đi khắp nơi. Triều đình qui định tỷ lệ khấu cấp lại cho họ tùy theo tiến độ thu nhanh hay chậm, nhiều hay ít. Để hưởng nhiều, bọn họ không từ thủ đoạn nào, kể cả tàn độc, vô nhân tính nên dân gọi họ là “quân lặc nô”.
Một trong những lý do mà Phan Bá Vành (còn gọi là Ba Vành) tập hợp nông dân vùng đồng bằng Bắc Bộ khởi nghĩa chống lại triều đình vì vua Minh Mạng dung túng lặc nô. Và để lấy lòng dân Bắc Hà, Minh Mạng đã phải bãi lệ phái lặc nô đi thúc thuế, thu thuế. Sau khi Minh Mạng bãi lệ, nhiều lặc nô đã quay ra làm ăn tử tế nhưng một số lại tiếp tục đi đòi nợ thuê, trở thành du côn chuyên nghiệp.
Lặc tiếng Hán là cưỡng bức, bắt ép, còn nô có nhiều nghĩa, trong đó có nghĩa: sai khiến, lặc nô có nghĩa là sai khiến đi cưỡng bức người khác. Lặc nô còn có nghĩa nữa là người đàn bà chuyên làm việc bức ép. Tại sao lặc nô lại thành nặc nô? Lý do là dân vùng đồng bằng Đàng Ngoài phát âm l thành n nên lặc nô thành nặc nô.
Biết nặc nô, dân “anh chị” gây mất an ninh trật tự nhưng cảnh sát Pháp không ngăn chặn mà còn sử dụng bọn họ. Cuối thế kỷ 19, đốc lý Hà Nội ra lệnh cho chủ các nhà tre nứa lá xung quanh khu vực Hồ Gươm phải làm nhà gạch, nếu không sẽ bị chính quyền trưng mua. Vì trưng mua với giá rẻ các gia đình đã ngầm thống nhất không bán. Để có lý do, chính quyền ngầm thuê dân “anh chị” ban đêm phóng hỏa đốt những nhà lá này, với lý do làm mất mỹ quan, chính quyền đã trưng mua rẻ.
Gái Hàng Khoai, trai Hàng Lược
Năm 1889, hội đồng thành phố Hà Nội cho lấp sông Tô Lịch làm chợ Đồng Xuân thay cho chợ Cầu Đông đã quá chật hẹp. Và thôn Huyền Thiên cạnh đó trở thành phố Hàng Khoai.
Khi chưa xây, chợ Đồng Xuân họp ở khoảng đất rộng, có rào tre quây xung quanh để thu thuế người vào bán hàng. Hàng Khoai cũng thành nơi bán lá thuốc và các mặt hàng tiêu dùng vặt vãnh. Rồi Đồng Xuân được xây cất bằng khung sắt. Vì thuế là nguồn thu quan trọng cho ngân sách thành phố nên chính quyền cho họp hàng ngày và họp theo phiên. Vào phiên, bà con ngoại thành mang nông sản vào bán ngồi tràn ra Hàng Khoai.
Ngày 23 tháng Chạp, chợ hoa họp ở cửa chợ Đồng Xuân kéo sang cả Hàng Khoai. Kẻ mua người bán choán hết con đường nhỏ che chắn các cửa hàng khiến các bà, các cô ngồi sạp bực tức, thế là họ mắng mỏ, xua đuổi. Và phiên chợ nào cũng xảy ra những chuyện như vậy nên hình ảnh không đẹp về các cô bán hàng lan truyền trong dân đi chợ.
Giọt nước tràn ly chính là hai người đàn bà tai tiếng: Tư Đòn và Voi Xanh. Cả hai sống ở Hàng Lược nhưng đất làm ăn lại ở Hàng Khoai. Mụ Voi Xanh chỉ huy lũ đàn em thuê trọ ở ngõ Hàng Khoai chuyên móc túi và ăn cắp đồ của dân đi chợ phiên. Ai tố cáo, Voi Xanh sai đàn em xông vào đánh nhừ tử. Và câu “Gái Hàng Khoai” truyền từ người này sang người khác.
Vì sao có câu “Trai Hàng Lược”? Năm 1898, người Pháp cho làm cầu Long Biên nên Hàng Lược gần các gầm cầu dẫn. Dân lang bạt tứ chiếng tụ tập ở các khoang gầm cầu này. Ít nhất có 3 gã trùm du côn sống ở Hàng Lược gồm: Tư Đậu, Năm Bông và Ba Lập Lờ. Bọn họ tác oai tác quái ở bến tàu thủy, bến Nứa và xung quanh chợ Đồng Xuân. Dưới trướng 3 gã có lũ đàn em sống ở gầm cầu. Ai thuê đánh nhau thì cả bọn mang gậy gộc đi chiến, có khi ngứa mắt ai đó bọn này cũng sai đàn em ra tay.
Thi thoảng du côn Hàng Lược ra đánh nhau với du côn phố Chợ Gạo do gã tên là Khuể cầm đầu. Khuể bảo kê cánh buôn gạo ở khu vực này. Có đêm hai bên dàn trận ở Cột đồng hồ (đường Trần Nhật Duật ngày nay) đánh nhau bằng gậy gộc, xà beng gây náo loạn hàng phố. Để chỉ sự hung hãn, côn đồ của bọn này, dân quanh vùng gộp lại thành câu “Gái Hàng Khoai, trai Hàng Lược”.
Bảo kê cô đầu Khâm Thiên
Đầu thế kỷ 20, Hàng Giấy vẫn đông đúc các quán ca trù. Ban đêm, phố nhộn nhịp, xe tay đưa đón khách, thỉnh thoảng lại xảy ra chuyện ghen tuông nên chính quyền để mắt. Năm 1915, cảnh sát Hà Nội lập bót Hàng Đậu. “Dân chơi” đến ca quán thấy cảnh sát Tây lững lững cũng ngại nên các ca quán ngày càng vắng khách.
Rồi nhà đất ở Hàng Giấy tăng cao kéo tiền thuê nhà cũng cao, nhiều ca quán không kham nổi đã tìm vị trí xa trung tâm. Và Thái Hà là địa điểm được lựa chọn. Thái Hà thuộc tỉnh Hà Đông nhưng sát ngay Hà Nội, thuận tiện việc đi lại và tiền nhà cũng rẻ nên các ca quán ùn ùn về đây thuê.
Tuy nhiên, các ca quán bị tên Tiến, con trai Trần Vương, một trùm du côn khét tiếng khu vực này quấy phá. Gã chọc ghẹo ả đào, đòi tiền bảo kê các quan viên và gây sự với khách. Lúc này, phố Khâm Thiên mới hình thành, có khá nhiều nhà xây, vì thế một số nhà hát đã chuyển sang Khâm Thiên, nhờ Cửu Khê và Bát Chắm che chở.
Bát Chắm là lý trưởng làm nghề bán thuốc đông y điều kinh, có mối quan hệ rộng và có nhiều tay chân. Cửu Khê là tay anh chị có tiền. Hai người này có công mở mang phố Khâm Thiên bằng cách bỏ tiền mua đất giá rẻ làm nhà cho thuê. Việc xuất hiện các ca quán làm tăng giá nhà đất ở phố này nên Bát Chắm và Cửu Khê tung đàn em bảo vệ, vì thế các quan ca trù được yên ổn làm ăn.
Hỗn chiến rằm Trung thu
Đã là dân “anh chị”, kẻ nào cũng muốn mở rộng địa bàn và cách hiệu quả nhất là đánh nhau. Tết Trung thu là dịp kiếm ăn nên bọn họ đứng ra tổ chức múa sư tử và múa rồng.
Đạo cụ được chở trên nhiều xe bò nhưng xe cuối cùng bao giờ cũng là “chiến cụ” gồm xà beng, xẻng, cuốc, dao gậy tre… Nếu bị đám khác cướp địa bàn, tất cả nhanh chóng lấy “chiến cụ” lao vào đánh đuổi. Đám du côn đi múa ăn mặc như phường tuồng, lại có bọn mặc giống Lương Sơn Bạc để ra oai.
Vì sao bọn họ lại có hoạt động văn hóa này? Dưới danh nghĩa múa sư tử, chúng cho đàn em chặn trước cửa hàng, đánh trống và múa cho đến khi chủ cho tiền mới đi. Rồi chúng sang cửa hàng khác, lại đánh trống, lại múa, lại vòi tiền, hết phố này thì chuyển sang phố khác. Với các nhà buôn lớn ở khu vực phố cổ, chủ treo tiền thưởng rất to ở trên cao, các nhóm tranh nhau múa và không bên nào chịu bên nào sẽ dẫn đến choảng nhau. Hai nhóm sứt đầu mẻ trán cùng rút lui, cuối cùng nhóm thứ ba hưởng lợi.
Không chỉ dân “anh chị” người Việt đánh nhau mà có khi bọn họ còn chiến cả Tây để lấy số má. Một lần, nhóm Ba Sinh và cánh lính nhà thuốc (tức binh lính làm trong xưởng công binh của Pháp) đưa đơn lên đốc lý thành phố xin phép đánh nhau tại bãi Đồng Nhân (trên bờ sông Hồng). Đốc lý đồng ý, hứa sẽ cho lính khố xanh và đội xếp đến giữ trật tự.
Đến giờ giao chiến, hai bên lôi đinh ba, mã tấu, xẻng, cuốc, chiêng, trống và cả những cỗ quan tài ra “chiến trường”. Khi hai bên dàn trận thì quan Tây ra lệnh cho hàng trăm lính khố xanh bao vây, bắn súng chỉ thiên, bắt gọn người của hai phe, tịch thu hết chiến cụ và quan tài. Sở cẩm phạt mỗi tên một món tiền, tịch thu đồ đạc đem bán đấu giá.
Trong nửa đầu thế kỷ 20 ở Hà Nội, hầu như khu vực nào cũng có dân “anh chị”. Bãi Phúc Xá có Lẫm, Đức Lùn, Hai Ổi; khu vực Trần Quý Cáp có Ba Sinh; phố Khâm Thiên có Phúc Đen… Báo chí biết nhưng không dám viết vì sợ bọn chúng trả thù nên những chuyện về dân “anh chị” sau năm 1954 mới được mọi người kể lại.
Vào ngày 21/9/2022, Tổng thống Nga Vladimir Putin có bài phát biểu trên truyền hình, phát lệnh động viên một phần binh sĩ dự bị sang chiến đấu ở Ukraina.
Sau đây là toàn văn bài phát biểu:
Thưa quý vị,
Chủ đề của bài diễn văn này là tình hình ở Donbass và diễn biến của hoạt động quân sự đặc biệt nhằm giải phóng khỏi chế độ tân Quốc xã, vốn đã giành chính quyền ở Ukraina vào năm 2014 do kết quả của một cuộc đảo chính vũ trang nhà nước.
Hôm nay, tôi xin nói chuyện với tất cả công dân của đất nước chúng ta, những người thuộc các thế hệ, lứa tuổi và sắc tộc khác nhau, những người dân của Tổ quốc vĩ đại của chúng ta, tất cả những người được đoàn kết bởi lịch sử vĩ đại, những người lính, sĩ quan và tình nguyện viên đang chiến đấu trên tiền tuyến và đang làm nhiệm vụ chiến đấu, các anh chị em của chúng ta ở các nước cộng hòa nhân dân Donetsk và Lugansk, các vùng Kherson và Zaporozhye và các khu vực khác đã được giải phóng khỏi chế độ tân Quốc xã.
Vấn đề này liên quan đến các biện pháp cần thiết, cấp bách để bảo vệ chủ quyền, an ninh và toàn vẹn lãnh thổ của Nga, đồng thời ủng hộ mong muốn và ý chí của đồng bào chúng ta trong việc lựa chọn tương lai của họ một cách độc lập, và chính sách hiếu chiến của một số giới tinh hoa phương Tây, những người đang nỗ lực hết sức để bảo vệ sự thống trị của họ và đang cố gắng ngăn chặn và đàn áp bất kỳ trung tâm phát triển độc lập và có chủ quyền nào.
Mục tiêu của phương Tây là làm suy yếu, chia cắt và cuối cùng là tiêu diệt nước ta. Bây giờ họ đang nói một cách công khai rằng vào năm 1991, họ đã quản lý để chia tách Liên bang Xô viết và bây giờ là lúc làm điều tương tự với Nga, quốc gia phải bị chia cắt thành nhiều khu vực sẽ có mối thù truyền kiếp với nhau.
Họ đã nghĩ ra những kế hoạch này từ lâu. Họ khuyến khích các nhóm khủng bố quốc tế ở Kavkaz và di chuyển cơ sở hạ tầng tấn công của NATO đến gần biên giới của chúng ta. Họ sử dụng chứng sợ Nga bừa bãi như một vũ khí, bao gồm cả việc nuôi dưỡng lòng căm thù Nga trong nhiều thập niên, chủ yếu ở Ukraina, nơi được thiết kế để trở thành đầu cầu chống Nga.
Họ đã biến người dân Ukraina thành bia đỡ đạn và đẩy họ vào một cuộc chiến với Nga, cuộc chiến mà họ đã gây ra hồi năm 2014. Họ sử dụng quân đội chống lại dân thường và tổ chức một cuộc diệt chủng, phong tỏa và khủng bố chống lại những người từ chối công nhận chính phủ được thành lập Ukraina sau một cuộc đảo chính nhà nước.
Sau khi chế độ Kiev công khai từ chối giải quyết vấn đề Donbass một cách hòa bình và đi xa đến mức tuyên bố tham vọng sở hữu vũ khí hạt nhân, rõ ràng là một cuộc tấn công mới ở Donbass – trước đó đã có hai cuộc – là không thể tránh khỏi, và nó chắc chắn sẽ được theo sau bởi một cuộc tấn công vào Krym của Nga, tức là vào Nga.
Trong mối liên hệ này, quyết định bắt đầu một chiến dịch quân sự phủ đầu là cần thiết và là lựa chọn duy nhất. Mục tiêu chính của chiến dịch này, là giải phóng toàn bộ Donbass, vẫn không thay đổi.
Cộng hòa Nhân dân Lugansk đã được giải phóng gần như hoàn toàn khỏi Tân Quốc xã. Chiến sự ở Cộng hòa Nhân dân Donetsk vẫn tiếp tục. Trong tám năm trước đó, chế độ chiếm đóng Kiev đã tạo ra một tuyến phòng thủ lâu dài sâu sắc.
Một cuộc tấn công trực diện chống lại họ sẽ dẫn đến tổn thất nặng nề, đó là lý do tại sao các đơn vị của chúng tôi, cũng như lực lượng của các nước cộng hòa Donbass, đang hành động một cách thành thạo và có hệ thống, sử dụng thiết bị quân sự và cứu mạng, tiến từng bước để giải phóng Donbass , thanh trừng các thành phố và thị trấn của tân Quốc xã, và giúp đỡ những người bị chế độ Kiev biến thành con tin và lá chắn.
Như đã biết, quân nhân chuyên nghiệp phục vụ theo hợp đồng đang tham gia hoạt động quân sự đặc biệt. Sát cánh chiến đấu với họ là các đơn vị tình nguyện – những người thuộc các dân tộc, ngành nghề, lứa tuổi khác nhau nhưng đều là những người yêu nước thực sự. Họ đã đáp lại tiếng gọi của trái tim mình để đứng lên bảo vệ Nga và Donbass.
Liên quan đến vấn đề này, tôi đã ban hành chỉ thị cho Chính phủ và Bộ Quốc phòng xác định tình trạng hợp pháp của các tình nguyện viên và nhân viên của các đơn vị quân đội của các nước cộng hòa nhân dân Donetsk và Lugansk. Nó phải giống như địa vị của các chuyên gia quân sự của quân đội Nga, bao gồm các lợi ích vật chất, y tế và xã hội. Cần phải chú ý đặc biệt đến việc tổ chức cung cấp quân đội và các thiết bị khác cho các đơn vị tình nguyện và dân quân của người Donbass.
Trong khi hành động nhằm thực hiện các mục tiêu chính là bảo vệ Donbass theo kế hoạch và quyết định của Bộ Quốc phòng và Bộ Tổng tham mưu, quân ta đã giải phóng một số vùng đáng kể ở vùng Kherson, Zaporozhye và một số khu vực khác. Điều này đã tạo ra một đường liên lạc kéo dài hơn 1.000 km.
Đây là những gì tôi muốn công khai lần đầu tiên hôm nay. Sau khi bắt đầu hoạt động quân sự đặc biệt, cụ thể là sau cuộc hội đàm ở Istanbul, đại diện của Kiev đã lên tiếng phản hồi khá tích cực các đề xuất của chúng tôi. Những đề xuất này trên hết liên quan đến việc đảm bảo an ninh và lợi ích của Nga. Nhưng một giải pháp hòa bình rõ ràng không phù hợp với phương Tây, đó là lý do tại sao, sau khi một số thỏa hiệp được phối hợp, Kiev thực sự được lệnh hủy bỏ tất cả các thỏa thuận này.
Nhiều vũ khí được bơm vào Ukraina. Chính quyền Kiev đã bổ sung các nhóm lính đánh thuê nước ngoài và những người theo chủ nghĩa dân tộc mới, các đơn vị quân đội được huấn luyện theo tiêu chuẩn NATO và nhận lệnh từ các cố vấn phương Tây.
Đồng thời, sự trả đũa trên khắp Ukraina đối với chính công dân của họ, được thiết lập ngay sau cuộc đảo chính vũ trang năm 2014, đã được tăng cường một cách gay gắt. Chính sách uy hiếp, khủng bố và bạo lực ngày càng diễn ra với quy mô hàng loạt, khủng khiếp và man rợ.
Tôi muốn nhấn mạnh những điều sau đây. Chúng ta biết rằng đa số người dân sống trong các vùng lãnh thổ được giải phóng khỏi chế độ tân Quốc xã, và đây chủ yếu là các vùng đất Novorossiya lịch sử, không muốn sống dưới ách thống trị của chế độ tân Quốc xã. Người dân ở các vùng Zaporozhye và Kherson, ở Lugansk và Donetsk đã chứng kiến và hiện đang chứng kiến những hành động tàn bạo do tân Quốc xã gây ra tại các khu vực bị chiếm đóng thuộc vùng Kharkov. Hậu duệ của bọn Banderite và thành viên của Quốc xã đang giết hại, tra tấn và bỏ tù mọi người; họ đang đánh đập và xúc phạm thường dân ôn hòa.
Có hơn 7,5 triệu người sống ở các nước cộng hòa của nhân dân Donetsk và Lugansk và ở các vùng Zaporozhye và Kherson trước khi bùng nổ chiến sự. Nhiều người trong số họ đã buộc phải trở thành người tị nạn và rời bỏ nhà cửa của họ. Những người đã ở lại – khoảng 5 triệu người – hiện đang hứng chịu các cuộc tấn công bằng pháo và tên lửa do các chiến binh tân Quốc xã phát động, chúng bắn vào các bệnh viện, trường học và thực hiện các cuộc tấn công khủng bố nhằm vào thường dân ôn hòa.
Chúng ta không thể, chúng ta không có quyền đạo đức để cho họ hàng và người thân của chúng ta bị xé xác bởi những tên đồ tể; chúng ta không thể không đáp lại sự khao khát chân thành của họ để tự mình quyết định vận mệnh của họ.
Nghị viện của các nước cộng hòa nhân dân Donbass và chính quyền quân sự-dân sự của các vùng Kherson và Zaporozhye đã thông qua quyết định tổ chức các cuộc trưng cầu dân ý về tương lai của lãnh thổ của họ và đã kêu gọi Nga ủng hộ việc này.
Tôi muốn nhấn mạnh rằng chúng tôi sẽ làm mọi thứ cần thiết để tạo điều kiện an toàn cho các cuộc trưng cầu dân ý này để mọi người thể hiện ý chí của mình. Và chúng tôi sẽ ủng hộ sự lựa chọn tương lai của đa số người dân ở các nước cộng hòa của nhân dân Donetsk và Lugansk cũng như các vùng Zaporozhye và Kherson.
Ngày nay, các lực lượng vũ trang của chúng ta, như tôi đã đề cập, đang chiến đấu trên đường dài hơn 1.000 km, chiến đấu không chỉ chống lại các đơn vị tân Quốc xã mà thực sự là toàn bộ bộ máy quân sự của phương Tây.
Trong tình huống này, tôi cho rằng cần phải đưa ra quyết định sau đây, điều này hoàn toàn phù hợp với những mối đe dọa mà chúng ta đang phải đối mặt. Chính xác hơn, tôi thấy cần ủng hộ đề nghị của Bộ Quốc phòng và Bộ Tổng tham mưu về việc điều động một phần ở Liên bang Nga để bảo vệ Tổ quốc và chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, bảo đảm an toàn cho quân dân vùng giải phóng.
Như tôi đã nói, chúng ta đang nói về huy động một phần. Nói cách khác, chỉ những người dự bị, chủ yếu là những người đã từng phục vụ trong lực lượng vũ trang và có chuyên môn nghề nghiệp quân sự cụ thể và kinh nghiệm tương ứng, mới được gọi.
Trước khi được gửi đến đơn vị của mình, những người được gọi nhập ngũ sẽ trải qua khóa huấn luyện quân sự bổ sung bắt buộc dựa trên kinh nghiệm của hoạt động quân sự đặc biệt.
Tôi đã ký Sắc lệnh về việc huy động một phần.
Theo quy định của pháp luật, các viện của Quốc hội Liên bang – Hội đồng Liên bang và Duma Quốc gia – sẽ được thông báo chính thức về điều này bằng văn bản vào ngày hôm nay.
Việc điều động sẽ bắt đầu từ hôm nay, ngày 21 tháng 9. Tôi đang chỉ thị cho các trưởng khu cung cấp những trợ giúp cần thiết cho công việc của các văn phòng tuyển quân.
Tôi muốn chỉ ra rằng những công dân Nga được gọi nhập ngũ theo lệnh động viên sẽ có tư cách, các khoản thanh toán và mọi quyền lợi xã hội của quân nhân phục vụ theo hợp đồng.
Ngoài ra, Sắc lệnh động viên cũng quy định các biện pháp bổ sung để thực hiện mệnh lệnh quốc phòng. Người đứng đầu các doanh nghiệp công nghiệp quốc phòng sẽ chịu trách nhiệm trực tiếp trong việc thực hiện các mục tiêu tăng cường sản xuất vũ khí, trang thiết bị quân sự và sử dụng các cơ sở sản xuất bổ sung cho mục đích này. Đồng thời, Chính phủ phải giải quyết dứt điểm mọi mặt về vật chất, nguồn lực và hỗ trợ tài chính cho các doanh nghiệp quốc phòng của chúng ta.
Phương Tây đã đi quá xa trong chính sách chống Nga hung hăng, đe dọa vô tận đối với đất nước và con người chúng ta. Một số chính trị gia phương Tây vô trách nhiệm đang làm nhiều hơn là chỉ nói về kế hoạch tổ chức chuyển giao vũ khí tấn công tầm xa cho Ukraina, vũ khí có thể được sử dụng để thực hiện các cuộc tấn công ở Krym và các khu vực khác của Nga.
Các cuộc tấn công khủng bố như vậy, bao gồm cả việc sử dụng vũ khí phương Tây, đang được thực hiện tại các khu vực biên giới ở vùng Belgorod và Kursk. NATO đang tiến hành do thám qua các khu vực phía nam của Nga và sử dụng các hệ thống hiện đại, máy bay, tàu thuyền, vệ tinh và máy bay không người lái chiến lược.
Washington, London và Brussels đang công khai khuyến khích Kiev chuyển các hành động thù địch sang lãnh thổ của chúng ta. Họ công khai nói rằng Nga phải bị đánh bại trên chiến trường bằng bất kỳ cách nào, và sau đó bị tước đoạt chủ quyền chính trị, kinh tế, văn hóa.
Họ thậm chí đã dùng đến tống tiền hạt nhân. Tôi không chỉ đề cập đến vụ pháo kích do phương Tây khuyến khích vào Nhà máy điện hạt nhân Zaporozhye, có nguy cơ xảy ra thảm họa hạt nhân, mà còn đề cập đến các tuyên bố của một số đại diện cấp cao của các nước hàng đầu NATO về khả năng chấp nhận sử dụng vũ khí hủy diệt hàng loạt – vũ khí hạt nhân – chống lại Nga.
Tôi muốn nhắc những người đưa ra những tuyên bố như vậy rằng đất nước chúng tôi cũng có nhiều loại vũ khí khác nhau, và một số loại còn hiện đại hơn những loại vũ khí mà các nước NATO có. Trong trường hợp có mối đe dọa đối với sự toàn vẹn lãnh thổ của đất nước chúng ta và để bảo vệ nước Nga và nhân dân của chúng ta, chúng ta chắc chắn sẽ sử dụng tất cả các hệ thống vũ khí có sẵn cho chúng ta. Đây không phải là một sự dọa chơi.
Người dân nước Nga có thể yên tâm rằng sự toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc, nền độc lập và tự do của chúng ta sẽ được bảo vệ – tôi nhắc lại – bằng tất cả các hệ thống có sẵn cho chúng ta. Những ai đang sử dụng thủ đoạn tống tiền hạt nhân chống lại chúng ta nên biết rằng ngọn gió hồng có thể xoay chuyển tình thế.
Truyền thống lịch sử và vận mệnh của dân tộc chúng ta là ngăn chặn những kẻ muốn thống trị toàn cầu và đe dọa chia rẽ và nô dịch Tổ quốc của chúng ta. Hãy yên tâm rằng chúng ta sẽ làm điều đó lần này.
Anle20's Blog 