Ngôi nhà được “che chắn” cẩn thận khỏi thế giới bên ngoài trước khi dẫn dắt mọi người vào một không gian ngập tràn cây xanh và ánh sáng tự nhiên.
Tọa lạc tại TPHCM nhộn nhịp và đông đúc, Vy Anh House vẫn nổi bật dù được xây dựng trên một khu đất dài và hẹp.
Được thiết kế như một chốn nghỉ dưỡng để gia chủ trở về sau một ngày công việc bận rộn, ngôi nhà như được phủ một vỏ bọc “che chắn” cẩn thận khỏi thế giới bên ngoài trước khi dẫn dắt mọi người vào một không gian ngập tràn cây xanh và ánh sáng tự nhiên.
Để che khuyết điểm bên trong ngôi nhà với bên ngoài một cách hiệu quả, các kiến trúc sư đã phát triển hệ thống cửa gió che mặt tiền chính, ngoại trừ cửa thoát hiểm.
Bước qua “lớp da bên ngoài bọc thép” này là một không gian giếng trời tràn ngập ánh sáng, xuyên qua 3 tầng nhà lưu thông theo chiều dọc.
Đặc điểm thiết kế này giúp mang ánh sáng tự nhiên vào sâu trong từng căn phòng, khắc phục những hạn chế của mặt bằng chật hẹp một cách hiệu quả.
Khoảng không gian tràn ngập cây xanh cũng tạo ra sự kết nối thị giác trong toàn bộ ngôi nhà bởi các thành viên trong gia đình có thể tận hưởng tầm nhìn ra ốc đảo xanh bên trong này từ bất kỳ phòng nào.
Tầng trệt chứa các phòng chức năng sinh hoạt chung chính như không gian nhà bếp, khu vực ăn uống và sinh hoạt chung.
Do nhu cầu không gian sống ở tầng trên ít nên ngôi nhà được vát dần về phía trên để giảm diện tích các tầng trên. Kết quả là, mặt tiền cong cho phép ánh sáng tự nhiên vào sâu trong ngôi nhà dài và hẹp.
Các viên gạch thông khí trên hệ thống lam chắn gió, được bố trí không theo quy luật, vừa đảm bảo an ninh, thông gió nhưng cũng mang lại tính thẩm mỹ cho ngôi nhà. Hệ thống này cũng hoạt động như một giàn cây nhờ được bao phủ những cây dây leo, tạo nên một bức mành xanh giúp cho ngôi nhà luôn mát mẻ và đảm bảo sự riêng tư.
Nhắc đến các vị vua chúa Việt Nam thời phong kiến là nhắc đến rất nhiều câu chuyện lịch sử.
Vị vua lên ngôi trẻ nhất
Vua Lê Nhân Tông (1441 – 1459) lên ngôi năm 1 tuổi, là vị vua thứ ba của nhà Hậu Lê. Vua trị vì 17 năm từ 1442 – 1459. Hoàng thái hậu Tuyên Từ là người chính cho vua Lê Nhân Tông từ khi ông lên ngôi cho đến khi ông tự nhiếp chính vào năm 1452. Từ khi còn nhỏ, vua Lê Nhân Tông đã bộc lộc con người sáng suốt, nhân từ. Tuy nhiên, ông mất sớm vào năm 1459 do bị Lê Nghi Dân ám sát.
Vị vua có thời gian trị vì lâu nhất
Vua Lý Nhân Tông là con trưởng của Lý Thánh Tông, lên ngôi năm 7 tuổi, được Thái hậu Ỷ Lan, Thái sư Lý Đạo Thành và Thái úy Lý Thường Kiệt giúp đỡ trong việc triều chính, nhờ đó mà Đại Việt ngày càng mạnh. Ông khuyến khích học hành và thi cử theo Nho học, mở khoa thi đầu tiên ở nước ta (1072) và xây dựng Quốc Tử Giám (1076).
Dù trị vì nhiều năm và có nhiều thê thiếp nhưng Lý Nhân Tông không có con trai nối dõi. Ông chọn một người cháu là Lý Dương Hoán làm thái tử, sau khi ông mất Dương Hoán lên ngôi lấy hiệu là Lý Thần Tông. Tổng thời gian trị vì của ông là 56 năm.
Vị vua trường thọ nhất
Bảo Đại chính là vị vua trường thọ nhất. Ông sinh năm 1913, mất năm 1997, thọ 85 tuổi. Bảo Đại là vị vua thứ 13 và cũng là cuối cùng của triều đại phong kiến nhà Nguyễn. Ông cũng là vị hoàng đế cuối cùng của chế độ quân chủ Việt Nam. Sau khi thoái vị, Bảo Đại sống lưu vong ở Pháp và qua đời tại đây.
Bảo Đại chính là vị vua trường thọ nhất. (Ảnh: Kiến Thức).
Vị vua duy nhất là nữ
Đó là Lý Chiêu Hoàng. Bà là vị hoàng đế thứ 9 và cũng là vị hoàng đế cuối cùng của triều đại nhà Lý. Bà lên ngôi trong bối cảnh đất nước rối ren. Sau 1 năm tại vị, bà bị Điện tiền chỉ huy sứ Trần Thủ Độ sắp xếp nhường ngôi cho chồng là Trần Cảnh, kết thúc hơn 200 năm cai trị của nhà Lý.
Vị vua có nhiều hoàng hậu nhất
Vua Lý Thái Tổ có tất cả 9 hoàng hậu. Ông là nhà vua sáng lập nhà Lý. Trong thời gian trị vì từ 1009 đến khi qua đời năm 1028, Lý Thái Tổ lập đến 9 hoàng hâu. Trong đó có 6 người lập năm 1010 và 3 người lập năm 1016.
Vị vua có nhiều con nhất
Vua Minh Mạng (1790-1840) vẫn luôn khiến người ta phải ngạc nhiên về sức cường tráng của ông. Ông không lập hoàng hậu nhưng có rất nhiều phi tần. Họ sinh cho ông tổng cộng 142 người con trong đó có 78 hoàng tử và 64 công chúa
Đồng thời vua Minh Mạng cũng là người nắm giữ kỷ lục vị vua mở đất mạnh nhất, rộng nhất. Dưới sự trị vì của ông, đất nước ta được mở rộng từ Bắc chí Nam.
Vị vua có nhiều bài thơ, văn nhất
Đó chính là vua Tự Đức. Ông đề cao Nho học, là người ham học, hiểu biết nhiều và yêu thích thơ văn. Ông có hơn 300 bài thơ, văn trong đó có nhiều thơ bằng chữ Hán. Ông cũng làm cả sách bằng chữ Nôm để dạy cho dân dễ hiểu.
Ngày hôm qua 21/2, Tổng thống Nga Vladimir Putin đã công nhận hai khu vực ly khai ở miền đông Ukraine là Donetsk và Luhansk là các quốc gia độc lập.
Tổng thống Nga Vladimir Putin ngày hôm qua 21/2 thông báo, hai khu vực ly khai ở miền đông Ukraine là Donetsk và Luhansk đã được công nhận là các quốc gia độc lập và ký một sắc lệnh tuyên bố hai khu vực này không còn là một phần của Ukraine.
Ông Putin cũng đã chỉ thị cho các lực lượng vũ trang Nga thực hiện nhiệm vụ trên lãnh thổ “Cộng hòa Nhân dân Donetsk” và “Cộng hoà Nhân dân Luhansk” với mục đích “gìn giữ hòa bình”.
Việc này đã diễn ra sau khi các nhà lãnh đạo của hai nước cộng hòa tự xưng công bố video kêu gọi tuyên bố độc lập.
Tổng thống Nga Vladimir Putin ký sắc lệnh công nhận hai khu vực ly khai ở miền đông Ukraine là các quốc gia độc lập. Ảnh: Reuters
Vị trí địa lý
Các khu vực Donetsk và Luhansk – được gọi chung là Donbass – nằm ở phía đông Ukraine, gần biên giới với Nga. Khu vực này do cả Kiev và phe ly khai kiểm soát. Các ngành công nghiệp chính trong khu vực là khai thác than và sản xuất thép.
Hai nước cộng hoà tự xưng Donetsk và Lugansk nằm trên biên giới Nga – Ukraine. Ảnh: Economist
Thành phần dân số
Có 3,6 triệu người sống ở các khu vực Donetsk và Luhansk, hầu hết đều nói tiếng Nga. Đây là kết quả của việc di cư của công nhân Nga đến đây trong thời kỳ Liên Xô sau Chiến tranh thế giới thứ 2.
Theo hãng tin AP, trong những năm gần đây, Moscow đã cấp hơn 720.000 hộ chiếu Nga cho khoảng 1/5 dân cư địa phương.
Khu vực do lực lượng vũ trang ly khai kiểm soát
Những người ly khai thân Nga ở Donetsk và Luhansk đã tiếp quản các toà nhà của chính quyền tại đây vào năm 2014 và tuyên bố hai khu vực là “nước cộng hòa nhân dân” độc lập. Trước khi có tuyên bố này, Nga từng sáp nhập Crimea từ Ukraine.
Xung đột tại Donbass
Kể từ năm 2014, hơn 14.000 người đã thiệt mạng trong các cuộc đụng độ giữa lực lượng ly khai thân Nga và quân đội Ukraine ở vùng Donbass. Ukraine và phương Tây cáo buộc Nga hỗ trợ lực lượng ly khai về mặt quân sự và tài chính, nhưng Moscow bác bỏ cáo buộc này.
Trong thời gian xung đột, một máy bay chở khách của Malaysia Airlines đã bị bắn rơi ở miền đông Ukraine vào năm 2014, khiến tất cả 298 người trên máy bay thiệt mạng. Các nhà điều tra quốc tế kết luận rằng, tên lửa do Nga cung cấp và được phóng từ khu vực do lực lượng ly khai thân Nga kiểm soát. Nhưng Nga đã phủ nhận liên quan đến vụ máy bay bị bắn rơi.
Nền độc lập tự xưng
Sau khi lực lượng ly khai ở các vùng Donetsk và Luhansk giành được chính quyền tại địa phương vào năm 2014, họ đã bỏ phiếu để tuyên bố độc lập. Cho đến nay, vẫn chưa có quốc gia nào công nhận nền độc lập của họ.
Ngày hôm qua 21/2, sau cuộc họp của Hội đồng An ninh Liên bang Nga, Tổng thống Putin đã tuyên bố công nhận nền độc lập của hai khu vực. Tuyên bố của ông Putin được đưa ra sau khi các nhà lãnh đạo ly khai của hai khu vực công bố video kêu gọi công nhận nền độc lập của họ.
Các nhà lãnh đạo của hai nước cộng hòa tự xưng
Cả hai vùng đều có tổng thống tự xưng. Trong một cuộc bỏ phiếu không được Kiev công nhận vào năm 2018, Denis Pushilin đã được bầu làm Tổng thống của “Cộng hòa Nhân dân Donetsk”, còn nhà lãnh đạo của “Cộng hoà Nhân dân Lugansk” là Leonid Pasechnik.
Hai nhà lãnh đạo của các nước cộng hoà tự xưng: Leonid Pasechnik (trái) và Denis Pushilin (phải). Ảnh: Sputnik
Tiến trình hòa bình Minsk
Việc Nga công nhận nền độc lập của hai khu vực ly khai đã chấm dứt hiệu lực của Thỏa thuận Minsk. Thỏa thuận Minsk được ký kết vào năm 2014 và 2015, kêu gọi một mức độ tự trị đáng kể cho cả hai khu vực bên trong lãnh thổ Ukraine. Nhưng thỏa thuận này chưa bao giờ được thực hiện đầy đủ.
Các khu vực ly khai khác đang được Nga kiểm soát
Trước đó, Nga đã công nhận nền độc lập của hai khu vực ly khai của Gruzia là Abkhazia và Nam Ossetia sau một cuộc chiến ngắn với Gruzia vào năm 2008. Kể từ đó, Nga đã đóng quân tại các khu vực này và trao quyền công dân Nga cho người dân địa phương.
Nhiều loại vaccine đã được tạo ra từ loại tế bào này, vốn được lấy từ một bào thai có thời thập niên 1960. Nhưng cách sử dụng chúng tạo ra tình thế giằng co về vấn đề đạo đức.
Vào năm 1612, đường phố Paris ồn ào với tin đồn không thể tin nổi – đó là có người đã tìm ra phương thức trở nên bất tử.
Tên ông là Nicholas Flamel, và tuy ông sinh ra ở Pháp từ gần 300 năm trước đó nhưng ông được cho là đã viết quyển sách về thuật giả kim được xuất bản vào năm đó.
Trong sách, ông tự nhận đã thành công trong việc chế tạo hòn đá phù thủy, một vật huyền bí có thể giúp chủ nhân biến kim loại thường thành vàng và tạo ra thần dược sống đời.
Khi huyền thoại về sự bất tử của Flamel lan truyền đi, người ta bắt đầu ghi nhận thấy ông đi lại quanh vùng.
Thậm chí Isaac Newton, nổi tiếng là trí tuệ thông minh nhất trên đời, cũng tin vào câu chuyện trên. Ông rất coi trọng quyển sách, và dành phần lớn thời gian trong sự nghiệp để nghiên cứu nội dung sách.
Trời ạ, chuyện đó không có thực chút nào. Flamel ngoài đời thực không phải là nhà giả kim – ông là người ghi chép Kinh Thánh, qua đời vào năm 1418, thọ 88 tuổi. Quyển sách là người khác viết.
Hành trình tìm kiếm sự bất tử một lần nữa lại bùng lên vào năm 1961, lần này là từ một phòng thí nghiệm hiện đại tại Philadelphia.
Trong nhiều thập niên, các nhà khoa học đã từng nghĩ rằng có khoảng 37,2 nghìn tỷ tế bào tạo ra cơ thể con người; rằng chúng liên tục phân chia và nhờ vậy tự tái bổ sung vĩnh viễn, nếu chúng có cơ hội.
Sau đó, một nhà khoa học trẻ người Mỹ tên là Leonard Hayflick đã khám phá ra một điều khiến thế giới rung chuyển: Hóa ra tế bào thông thường trong cơ thể người chỉ có thể phân chia từ 40 đến 60 lần là chúng tiến đến cái chết định mệnh tàn khốc.
Giới hạn nghiêm ngặt này nổi tiếng với tên gọi “Giới hạn Hayflick“, và nó có hai hệ quả quan trọng.
Thứ nhất, đó là vòng đời hiện tại của ta không chỉ bị quy định từ cách ta sống – như chế độ ăn uống chẳng hạn. Thay vào đó, có thể là giới hạn tuổi tác đã nằm sẵn trong cơ thể quy định ta sống được bao lâu.
Trong thực tế, nếu bạn nhân số lượng tế bào trong cơ thể người với thời gian trung bình mà tế bào tiến tới giới hạn Hayflick, bạn có thể có kết quả là 120 năm. Người già nhất từng sống trên thế giới là Jeanne Calment, sống đến 122 tuổi và 164 ngày – gần sát đến mức kỳ lạ với giới hạn này.
Thứ hai, đó là ta khó mà tìm được tế bào mà các nhà khoa học có thể nuôi cấy trong phòng thí nghiệm – là bước quan trọng trong quá trình sản xuất nhiều loại thuốc và vaccine. Bởi vì từng tế bào có thể chết đi, nếu bạn nuôi cấy chúng trong đĩa petri (loại đĩa cạn có nắp chuyên dùng để nuôi cấy vi snh vật hoặc tế bào), sớm muộn gì chúng cũng ngừng nhân đôi và chết.
Đây là câu chuyện về các tế bào giúp vượt qua rào cản này, và nguồn gốc gây tranh cãi của nó bắt nguồn từ phòng thí nghiệm ở Thụy Điển.
Tại sao chúng đặc biệt đến vậy? Và bằng cách nào ta có thể hợp thức hóa việc sử dụng chúng bất chấp cách người ta thu thập chúng ra sao?
Cuộc khủng hoảng ngầm
Trước khám phá của Hayflick, các nhà khoa học đã tìm ra cách lách sự phân bào bằng cách liên tục bổ sung nguồn cung tế bào mới từ các loài động vật mới, hoặc sử dụng tế bào ung thư – vì tế bào ung thư không theo quy tắc giống tế bào khỏe mạnh, và sẽ tiếp tục sinh trưởng vĩnh viễn.
Nhưng các nhà khoa học cần cấp bách một cách khác.
Vào thập niên 1960, vaccine bệnh bại liệt dùng ở Mỹ vấp phải một vấn đề.
Chụp lại hình ảnh,Về tổng thể, các tế bào này có vẻ như đã cứu 10,3 triệu người từ những bệnh nguy hiểm chết người
Một số vaccine được chế tạo bằng cách nuôi cấy các phần tử virus trong tế bào, sau đó giết hoặc làm chúng yếu đi để không gây bệnh. Những phần tử bất hoạt này trở thành thành phần hoạt động – là thành phần sẽ dạy cho hệ miễn dịch của chúng ta biết là cần phải cảnh giác với những đối tượng nào.
Trong nhiều thập niên, vaccine ngừa bại liệt đã được làm bằng tế bào lấy từ thận khỉ, sau đó người ta phát hiện một số con khỉ đã nhiễm virus từ trước, loại virus simian 40 (SV40).
Dù ngày nay các vaccine được lọc rất kỹ và không chứa bất cứ thành phần nào từ tế bào nuôi cấy, nhưng từ năm 1955 đến 1963, ước tính đã có 30 triệu người bị nhiễm bệnh chỉ riêng ở Mỹ.
Tình trạng nhiễm bệnh xảy ra được cho là vì tế bào thường được nuôi cấy trực tiếp từ khỉ – để tránh tích trữ trong phòng thí nghiệm – và SV40 là loại bệnh phổ biến trong các loài khỉ được sử dụng rộng rãi nhất, khỉ rhesus.
Dù người ta vẫn chưa rõ việc virus này có gây ra hệ quả y tế gì, thì khả năng là giờ đây nó đã lây đến những người chưa bao giờ được tiêm vaccine.
Trong phòng thí nghiệm, virus này cho thấy nó có khả năng gây ung thư, và mối liên hệ giữa virus với một số loại ung thư – từ ung thư não tới ung thư hạch – hiện vẫn đang được tìm hiểu cho dù người ta vẫn chưa tìm được bằng chứng rõ ràng.
Thế nhưng việc tìm ra nguồn cung cấp tế bào thay thế bỗng nhiên trở thành cần kíp.
Người phụ nữ vô danh
Sau đó, vào năm 1962, Hayflick khám phá ra thêm một điều mới. “Không có nó, bạn và tôi có thể thậm chí không còn sống,” Stuart Jay Olshansky, chuyên gia về tiểu sử học và lão sinh học tại Đại học Illinois, Chicago, nói.
Câu chuyện bắt đầu từ một phụ nữ vô danh mang thai ba tháng, tiến hành phá thai hợp pháp ở Thụy Điển.
Theo tác giả Meredith Wadman viết trong quyển sách của bà, “Cuộc đua Vaccine: Khoa học, Chính trị và Cái giá phải trả của con người để đánh bại bệnh tật” [The Vaccine Race: Science, Politics and the Human Costs of Defeating Disease], bào thai này đã không được đem thiêu hủy, chôn cất hay vứt bỏ. Thay vào đó, nó được gói trong vải vô trùng màu xanh và gửi tới Viện Karolinska ở tây bắc Stockholm.
Vào thời đó, Hayflick đang tìm nguồn tế bào để sử dụng cho nghiên cứu từ viện này.
Trong phòng thí nghiệm của mình ở Viện Wistar ở Philadelphia, ông đã có khả năng nuôi cấy một số mô trong nhiều bình thủy tinh ở nhiệt độ 37 độ C. Ông thêm vào một loại enzyme để làm tan protein bao bọc xung quanh tế bào, cũng như “môi trường sinh trưởng”, là loại dung dịch có chứa chất dinh dưỡng giúp cho quá trình phân bào. Sau vài ngày, ông có được một lớp tế bào liền tiếp.
Chụp lại hình ảnh,Có nhiều tranh cãi trong việc sử dụng tế bào sản xuất theo cách này
Một trong số những tế bào cuối cùng cũng hóa thành dải tế bào “WI-38”, là tên viết tắt của bào thai 38 từ Viện Wistar.
Trong nhiều năm sau đó, những ống nghiệm đóng băng chứa tế bào được gửi đi hàng trăm phòng thí nghiệm khắp thế giới, WI-38 là một trong những dòng tế bào xưa nhất và phổ biến nhất trên hành tinh.
Như Hayflick viết trước đó – dù có vẻ không được nhạy cảm khi phát ngôn – thì đến khoảng năm 1984, WI-38 đã trở thành “tế bào người bình thường đầu tiên được nuôi cấy đã đến tuổi có thể đi bầu cử”.
Ngày nay, tế bào này thường được sử dụng để chế tạo vaccine chống bệnh bại liệt, sởi, quai bị, bệnh rubella, bệnh thủy đậu, giời leo, bệnh viêm hô hấp adenovirus, bệnh dại, và viêm gan A.
Những tế bào này vì sao đặc biệt đến vậy? Và bằng cách nào ta có thể hợp thức hóa sử dụng chúng?
Nguồn cung tế bào bất tận
Ngay sau khi Hayflick khám phá ra sự thật là tế bào có thể chết đi, ông nhận ra nếu bạn rút một số ra mỗi lần chúng phân chia và đóng băng chúng, thì một nguồn duy nhất về mặt lý thuyết có thể trở thành nguồn cung bất tận – tổng số vào khoảng 10.000.000.000.000.000.000.000 (10 nghìn tỷ tỷ).
Và dù tế bào WI-38 có thể chết đi vì các tế bào đã được phân chia vài lần khi được thu thập, nên chúng có thể phát triển thời gian dài hơn trước khi đạt tới giới hạn Hayflick.
Hầu hết tế bào WI-38 còn lại khoảng 50 lần phân chia, mỗi lần cần 24 giờ để hoàn thành phân bào. Như vậy, chúng có thể phát triển liên tục 50 ngày trước khi bạn phải bắt đầu lại từ đầu.
Một lý do khác mà tế bào WI-38 trở nên phổ biến là vì một điểm trong hệ thống luật pháp Mỹ áp dụng vào thời điểm người ta khám phá ra nó: Đó là người ta không được phép đăng ký bản quyền sáng chế với những sinh vật sống. Điều này có nghĩa là việc sử dụng chúng không bị cấm, và các nhà khoa học khắp thế giới có thể tự do chia sẻ chúng với đồng nghiệp.
Dù có hàng trăm dòng tế bào hiện hữu ở Mỹ, nhưng WI-38 là nguồn cung phần lớn tế bào đang được sử dụng, cùng với các loại khác.
Tế bào “MRC-5”, gọi tên theo các chữ cái viết tắt của Hội đồng Nghiên cứu Y khoa (Medical Research Council) nơi người ta thu thập chúng, được lấy từ phổi của một bào thai ba tháng tuổi khác. Thời gian phá thai xảy ra ở Anh vào năm 1966 vì “các lý do tâm lý”.
WI-38 là nền tảng để phát triển các loại vaccine chống bệnh bại liệt, bệnh sởi, quai bị, rubella, thủy đậu, giời leo, viêm hô hấp adenovirus, bệnh dại, và viêm gan A, cũng như dùng trong sản xuất nhiều loại vaccine trước đó.
Ngày nay, tế bào này được dùng để chế vaccine ngừa rubella – một phần trong mũi tiêm ngừa chống ba bệnh sởi, quai bị và rubella (MMR) – và mũi tiêm chống adenovirus cho quân đội Hoa Kỳ.
Điểm cuối cùng, bào thai được coi là nguồn “trong sạch” nhất để lấy tế bào, vì chúng khó có khả năng dính phải virus từ môi trường bên ngoài làm ô nhiễm vaccine hay làm nhiễu kết quả thử nghiệm.
Chụp lại hình ảnh,Bệnh bại liệt khiến nhiều người phải sống suốt đời với tật, nhưng căn bệnh này đã bị tiêu diệt hiệu quả trong tự nhiên nhờ vào vaccine
Trở lại năm 2017, Hayflick hỏi Olshansky nhằm xác định chính xác số lượng bao nhiêu mạng sống mà các tế bào này đã cứu sống tính đến thời điểm đó.
Thông qua so sánh sự phổ biến của các loại bệnh truyền nhiễm vào thập niên 1960, khi dòng tế bào được khám phá, thì với mức phổ biến của bệnh truyền nhiễm thời đó, ông tính toán rằng vaccine làm từ tế bào WI-38 có thể giúp tránh được 4,5 tỷ vụ lây nhiễm. Tính tổng số, các tế bào có thể đã cứu 10,3 triệu mạng sống.
“Không phải ai cũng chết vì những căn bệnh đó. Nhưng nếu bạn qua khỏi, bạn có thể phải sống với tình trạng bị tàn tật,” Olshansky. “Vợ tôi và tôi, chúng tôi có bạn bè rất thân hiện vẫn sống nhưng với những hệ quả của bệnh bại liệt mắc phải khi còn bé.”
Dù từ năm 1979, Hoa Kỳ không có một ca bệnh bại liệt nào nữa nhưng vẫn còn một số lượng đáng kể người vẫn phải sống với hậu quả của bệnh.
Điều này bao gồm hàng trăm ngàn người với “triệu chứng hậu bại liệt”, khiến cơ bị yếu và teo lại. Một người đàn ông tên Paul Alexander, 74 tuổi, vẫn phải sống nhờ phổi sắt. Ông bị virus gây bại liệt vào năm 1952 khi mới 6 tuổi.
Tuy nhiên vẫn còn nhiều tranh cãi quanh nguồn gốc của dòng tế bào này.
Ngoài thực tế khiến nhiều người cảm thấy không thoải mái với nguồn gốc của tế bào là từ phá thai, thì người phụ nữ mang thai với tế bào được sử dụng, được Wadman gọi với tên “Bà X”, đã không đồng ý để tế bào được sử dụng.
Thậm chí, bà không biết gì về tế bào này mãi nhiều năm sau, khi bà được một người từ Viện nghiên cứu Karolinska liên hệ, hi vọng có thêm thông tin chi tiết cho lịch sử ngành y.
Sự việc khó có khả năng lặp lại ngày nay, vì mô của người nay là chủ thể được kiểm soát ở Hoa Kỳ. Mọi chất liệu đều được quy định trong “Quy tắc Chung” – một hệ thống quy tắc đạo đức ra đời năm 1981, theo đó yêu cầu các nhà nghiên cứu phải tuân thủ để có thể được nhận đầu tư liên bang. Đứng đầu trong số các quy định là yêu cầu phải có được sự chấp thuận.
Tuy nhiên, nguyên tắc này không áp dụng hồi tố, và có rất nhiều ví dụ về các mô bị trộm và vẫn được sử dụng đến ngày nay.
Vấn đề này lần đầu tiên thu hút công chúng là từ quyển sách viết năm 2010, có tên Cuộc đời Bất tử của Henrietta Lacks, viết về một phụ nữ người Mỹ gốc Phi có tên trên sách, bà không biết tế bào đã bị lấy từ khối u cổ tử cung và chuyển thành một dòng tế bào phổ biến vào năm 1951.
Cho đến này, tế bào này đã được sử dụng trong 70.000 nghiên cứu, và dẫn tới khám phá rằng đa số các ca ung thư cổ tử cung là do virus HPV gây ra.
Tuy nhiên, dù hậu duệ của bà Lacks nói chung là tự hào với thành tựu mà tế bào của bà đem lại, nhưng có một số người nói rằng những người khác đã kiếm lợi từ chúng, trong khi gia đình bà thì chẳng được lợi gì.
Những hiểu biết về gene
Những vi phạm đạo đức này trở nên nghiêm trọng hơn với việc giải trình tự gene giá rẻ.
Các dòng tế bào người có chứa DNA của người – và WI-38 có 50% DNA từ bào thai của mẹ. Ở khía cạnh này thì dòng tế bào được coi như có một số nguy cơ tiềm năng ảnh hưởng đến sự riêng tư.
Giải trình tự gene ở người có thể cung cấp thông tin về rủi ro bệnh tật trong gia đình, về tổ tiên, trí tuệ, và ước tính tuổi thọ.
Trong thực tế, thậm chí với những trường hợp đã có được sự đồng thuận thì vẫn còn nhiều tranh cãi trong vấn đề đạo đức sử dụng mô ở người – vì vật liệu gene về mặt tự nhiên là có đặc tính gia đình, và quyết định này có thể ảnh hưởng đến nhiều thành viên khác trong cùng dòng họ chứ không chỉ riêng người cung cấp gene.
Một cách để giải quyết quan ngại này là kêu gọi quyết định của gia đình về thời gian và cách thức mà thông tin về gene của họ được sử dụng.
Với dòng tế bào HeLa, hiện đã có một số nỗ lực để đạt được điều này. Vào năm 2013, Viện Nghiên cứu Quốc gia về Sức khỏe tiến tới đồng thuận với gia đình dòng họ Lacks, và thiết lập một hội đồng gồm ba thành viên gia đình để xem xét yêu cầu được tiếp cận toàn bộ bộ gene. Đến lúc đó, một nhóm nghiên cứu người Đức đã xuất bản toàn bộ trình tự gene trên internet.
Bất chấp có nhiều quan ngại, thì ích lợi từ việc sử dụng tế bào vẫn được coi là quá lớn so với chúng, và nhiều tổ chức tôn giáo chống phá thai cũng đã công khai ủng hộ sử dụng vaccine sản xuất theo cách thức này khi không có giải pháp nào khác, trong đó có cả Nhà thờ Công giáo, dù phía nhà thờ yêu cầu cần phải có nguồn vaccine khác thay thế.
Mối liên hệ giữa nguồn gốc đáng sợ của nhiều dòng tế bào và ích lợi chúng đem lại có lẽ là điều ấn tượng nhất trong quá trình phát triển vaccine rubella.
Dù ngày nay nó được sản xuất từ tế bào WI-38, nhưng trong giai đoạn phát triển ban đầu, vaccine này phụ thuộc nhiều vào tế bào lấy từ những bào thai bị phá bỏ khác nhau – nhiều bào thai trong số đó bị phá bỏ vì các lý do như mẹ của bào thai bị nhiễm cùng loại virus này.
Chụp lại hình ảnh,Tế bào WI-38 chưa bao giờ bị cấm, nghĩa là các nhà khoa học có thể tự do chia sẻ chúng khắp thế giới
Bệnh sởi Đức (rubella) có thể gây hệ quả nghiêm trọng trong thời gian thai kỳ, như khiến thai chết lưu hoặc xảy thai. Nếu phụ nữ mắc bệnh này trong giai đoạn sớm, 90% khả năng mẹ sẽ truyền virus cho bào thai chưa sinh, dẫn đến “triệu chứng rubella bẩm sinh” và hàng loạt các vấn đề sức khỏe như tổn thương não hoặc mất thính lực.
“Bạn phải nghĩ, vậy thì hệ quả đạo đức là gì nếu không sử dụng dòng tế bào này?” Olshansky nói. “Hãy nhớ rằng chúng có liên hệ nghiêm trọng trong chuỗi, trong quá trình phát triển vaccine chống virus.”
Bốn thế kỷ từ khi quyển sách của Flamel được xuất bản, và người hâm mộ ông có lẽ là thất vọng vì chuyện không ai sống được đến 300 tuổi chứ đừng nói gì đến chuyện có bí kíp trường sinh bất tử.
Tuy nhiên, dù giới hạn Hayflick hiện vẫn là rào cản đáng sợ với con người, nhưng nó không còn là vấn đề với giới khoa học nữa. Nỗ lực của họ tìm cách vượt qua mức giới hạn này đã giúp nhiều người trong số chúng ta sống sót hơn bất cứ nghiên cứu tìm kiếm giải pháp bất tử nào.
Zaria Gorvett / BBC Future
Bài viết này đã điều chỉnh để làm rõ WI-38 là một trong những dòng tế bào xưa nhất từng được sử dụng, chứ nó không phải là dòng tế bào xưa nhất, và hiện đang được dùng để sản xuất vaccine.
Tôi có người bạn Ukraine tên là Anton đang làm thiết kế nội thất tại Ba Lan. Anton sinh ra và lớn lên tại thành phố Lviv miền Tây Ukraine gần biên giới với Ba Lan.
Thành phố Lviv cùng vùng đất rất lớn phía Tây Ukraine đến năm 1939 vẫn thuộc Ba Lan nên Anton nói tiếng Ba Lan rất tốt.
Sau Chiến tranh Thế giới lần thứ 2, ỷ thế là nước Đồng minh chiến thắng, Liên Xô đã cắt phần lãnh thổ này của Ba Lan để sáp nhập vào Ukraine.
Tuần trước, khi nguy cơ Nga tấn công Ukraine rất cao, tôi hỏi Anton: “Nếu chiến tranh nổ ra thì anh ở lại đây hay về Lviv?”
Anton hồn nhiên: “Vợ con tôi ở đấy thì tôi vẫn phải chạy đi chạy lại chứ. Mà sợ quái gì. Nếu Nga có thể chiếm được thủ đô Kiev, lúc đó Lviv sẽ là thủ đô kháng chiến của Ukraine, Nga chả đủ sức đánh tới Lviv đâu.”
Chỉ là nhà thiết kế nội thất đang làm việc tại Ba Lan mà Anton phán giống như một nhà chính trị, quân sự chuyên nghiệp vậy.
Nhưng đúng là mấy ngày nay, lo Nga tấn công Ukraine, cơ quan NATO và Đại sứ quán Mỹ tại thủ đô Kiev đã chuyển trụ sở và nhân viênvề thành phố Lviv làm việc.
Mối quan hệ khăng khít Ba Lan – Ukraine
Ba Lan và Ukraine là hai quốc gia vừa là láng giềng với chiều dài biên giới chung hơn 530km, vừa có huyết thống của tộc người Slavs cổ, vừa có lịch sử gắn bó lâu dài. Dân số hai nước tương đương nhau (Ba Lan 38 triệu, Ukraine 41 triệu), nhưng lãnh thổ Ba Lan chỉ bằng một nửa Ukraine (Ba Lan 312 nghìn km2, Ukraina 604 nghìn km2).
Chụp lại hình ảnh,Nền dân chủ đa đảng ở Ba Lan: các ứng viên tranh cử tổng thống trên thảo luận truyền hình
Về địa chính trị, Ba Lan hiện là quốc gia tiền đồn phía Đông của Khối Quân sự Bắc Đại Tây Dương (NATO) giáp giới với Belarus đồng minh của Nga. Gần như chắc chắn Ba Lan sẽ trở thành hậu phương Phương Tây quan trọng nhất của Ukraine nếu chiến tranh Nga – Ukraine nổ ra.
Ba Lan hiện là thành viên của Liên minh châu Âu (EU) và NATO.Tuy Ukraine chưa phải là thành viên của hai tổ chức quốc tế này,nhưng Ba Lan và Ukraine vẫn có mối quan hệ tương hỗ khá mật thiết về chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội.
Những năm gần đây có khoảng 1,5 triệu người Ukraine sống và làm việc tại Ba Lan. Theo đánh giá của thủ tướng Ba Lan, lao động người Ukraine hàng năm đóng góp khoảng 0,5% tăng trưởng GDP của Ba Lan.
Đang thiếu nguồn nhân lực trầm trọng nên Ba Lan rất cần nguồn lao động tri thức, tay nghề cao, lại gần gũi về chủng tộc, văn hóa và tôn giáo từ Ukraine. Ngày 15/2/2022, chính phủ Ba Lan tuyên bố sẵn sàng mở cửa để đón nhận hàng triệu người tị nạn từ Ukraine nếu chiến tranh Nga – Ukraine bùng phát.
Gần đây, nhân chuyến thăm Kiev của bà Liz Truss Bộ trưởng Ngoại giao Vương quốc Anh, ba nước Anh, Ba Lan và Ukraine đã ký kết một liên minh an ninh ba bên nhằm “ngăn chặn sự hung hãn của Liên bang Nga”.
Văn bản đó đã được Bộ Ngoại giao Vương quốc Anh công bố trên mạng hôm 17/02/2022 khi bà Truss đang có mặt ở Kiev và sắp sang Warszawa để thảo luận tiếp về an ninh vùng, và gọi đây là “Nghị định thư về hợp tác ba bên”. Sắp tới, Liên minh này có thể có thêm 3 nước Cộng hòa Baltic thuộc Liên Xô cũ, bây giờ đang là thành viên của khối quân sự NATO.
Trong trường hợp Nga tấn công Ukraine thì các nước thành viên NATO sẽ không động binh trực tiếp vì điều này dễ “dẫn đến chiến tranh với Nga” như tổng thống Mỹ Joe Biden bày tỏ sự lo ngại. Thay vào đó, NATO sẽ cung cấp ồ ạt vũ khí cho Ukraine, mà chắc chắn là biên giới Ba Lan và Ukraine sẽ là cửa ngõ chính để NATO đưa vũ khí vào “chiến trường” Ukraine.
Trong bối cảnh căng thẳng giữa phương Tây và Nga về Ukraine, ngày 18/02/2022, Bộ Ngoại Giao Mỹ thông báo đã chấp thuận bán 250 xe tăng tấn công Abrams trong gói hợp đồng trị giá 6 tỉ USD cho Ba Lan, để giúp Ba Lan “đối phó với những mối đe dọa hiện nay và trong tương lai” ở châu Âu.
“Đây là một trong những hợp đồng vũ khí quan trọng nhất trong lịch sử Ba Lan”, là “một thời kỳ mới rất quan trọng đối với an ninh quốc gia”, và “là sự tăng cường rất quan trọng khả năng phòng thủ của Ba Lan”. Bộ trưởng Quốc phòng Ba Lan Mariusz Błaszczak tuyên bố với báo chí.
Chụp lại hình ảnh,Quân đội Ukraine
Giữa lúc căng thẳng Nga-Ukraine leo thang, Mỹ quyết định đưa thêm quân và vũ khí đến Ba Lan để trấn an đồng minh tuyến đầu NATO này. Một quan chức quốc phòng cấp cao của Mỹ ngày 11/2 cho biết 3.000 binh sĩ thuộc sư đoàn dù số 82, lực lượng phản ứng nhanh của Mỹ những ngày tới sẽ rời căn cứ để đến Ba Lan.
Chiến tranh, rồi thì sao?
Mặc dù tình hình biên giới Nga và Ukraine gần 1 tháng nay nóng lên từng ngày nhưng Cuộc chiến tranh “dự kiến” giữa hai nước láng giềng của Ba Lan hầu như chỉ diễn ra trong đầu các nhà lãnh đạo và trên các diễn đàn chính trị quốc gia Ba Lan mà như chưa hề có trong cuộc sống thường ngày.
Ở thủ đô Warsaw, siêu thị vẫn tấp nập, người tham gia giao thông công cộng vẫn hối hả, quán xá vẫn đông vui và rất ít ai hỏi nhau về tình hình đang căng thẳng phía bên kia bên giới.
Nga và Ukraine đang bên bờ vực chiến tranh, nhưng lúc này, việc đó không phải là mối bận tâm của cộng đồng người Việt Nam tại Ba Lan.
Đối với họ, tỉ lệ lạm phát do Cục Thống kê Ba Lan công bố tăng cao, cũng như giá điện nước và giá thực phẩm tăng cao ảnh hưởng trực tiếp đến bữa ăn và cuộc sống hàng ngày của họ đáng lo lắng hơn nhiều.
Đang sống trong tầm tên lửa và bom đạn, trong mối đe dọa quân đội Nga tràn qua đánh chiếm bất cứ lúc nào, nhưng những người bạn tôi ở thủ đô Kiev của Ukraine, hay thành phố Kharkiv biên giới với Nga không hề tỏ ra hoảng loạn, thậm chí nhiều người còn thờ ơ, bởi hầu hết trong số họ đều không tin chiến tranh sẽ xảy ra.
Khi tôi hỏi: “Có ý định đi sơ tán, lánh nạn ở đâu không?” Các bạn tôi ở Ukraine đều trả lời: “Không!”
“Cuồng Putin” – bạn là ai?
Lạ là Chiến tranh Nga – Ukraine chưa xảy ra trên chiến trường, nhưng lại đang diễn ra khá ác liệt trên truyền thông và mạng xã hội Việt Nam.
Chụp lại hình ảnh,Ông Putin có dự định cầm quyền suốt đời
Nhóm ủng hộ Nga và Putin ở Việt Nam mà nòng cốt là một bộ phận cựu du học sinh Liên Xô, cùng một số dư luận viên cuồng tín ở Việt Nam thì múa bàn phím hô hào quân đội Nga tiến chiếm Ukraine, một nước Cộng hòa hơn 30 năm trước còn là anh em trong đại gia đình Liên bang Xô viết. Một số kẻ còn hung hãn, đòi “làm cỏ” thủ đô Kiev của Ukraine.
Các bài viết về cuộc xung đột Nga – Ukraine của truyền thông được gọi là chính thống ở Việt Nam những ngày qua đa phần ủng hộ Nga và Putin.
Có nhiều nguyên nhân. Hoặc là bởi chính sách của tuyên giáo qui định thế, không thể viết khác. Hoặc đó chính là tư duy, nhận thức của người viết thế, không thể viết khác.
Rất lạ là ở Việt Nam có nhiều người không du học Nga mà du học tại một trong 14 nước Cộng hòa còn lại thuộc Liên Xô cũng tham gia trong Nhóm ủng hộ Nga và Putin.
Rất lạ là ở Việt Nam có một số người du học Ukraine chứ không phải du học Nga cũng tham gia trong Nhóm ủng hộ Nga và Putin.
Rất lạ là ở Việt Nam có nhiều người chưa từng đặt chân tới Nga, cũng như Liên Xô.
Họ có thể không yêu Nga, cũng chẳng ghét Ukraine, chỉ vì họ yêu chế độ cộng sản Việt Nam, ghét Mỹ, ghét Phương Tây mà tham gia Nhóm ủng hộ Nga và Putin.
Trong số những người ủng hộ Nga và Putin ở Việt Nam, đa phần không phân biệt được, nước Nga và Putin là hai chủ thể khác nhau. Nước Nga của nhân dân Nga. Nước Nga không phải của riêng Putin.
Tôi yêu đất nước Nga, dân tộc Nga, con người Nga và văn hóa Nga. Con rể tôi là người Nga (gốc Saint Petersburg). Nhưng tôi ghét độc tài tham quyền cố vị Putin. Putin không vì lợi ích dân tộc Nga và đất nước Nga, Putin chỉ vì lợi ích bản thân.
Quyền lực Putin và chủ quyền quốc gia của Ukraine
Tổng thống Nga Putin đang đẩy quan hệ Nga – Ukraine đến bên miệng hố chiến tranh với lí do buộc Mỹ, Phương Tây, và NATO phải đảm bảo an ninh cho nước Nga với những cam kết: NATO không được kết nạp Ukraine làm thành viên Khối quân sự này, NATO không được tăng cường trang bị vũ khí và đặt tên lửa hạt nhân tại các nước Trung và Đông Âu.
Thậm chí Putin còn đòi hỏi NATO phải trở lại nguyên trạng trước năm 1997 tức là NATO phải rút hết quân số và vũ khí khỏi các nước Đông Âu được kết nạp vào tổ chức này sau năm 1997 như Ba Lan, Czech, Slovakia, Romania, Bulgaria và ba nước cộng hòa vùng Baltic…
Để bảo vệ quyền tự quyết của các quốc gia, Mỹ và các nước Phương Tây kiên quyết bác bỏ các đòi hỏi hết sức trịch thượng và cực kì phi lí của Putin. Thực trạng hiện nay, các tên lửa mang đầu đạn hạt nhân bay từ 3 nước Cộng hòa Baltic, từ Ba Lan, hay từ tầu ngầm hạt nhân trên biển Bắc đến Moscow chẳng lâu hơn bay từ Ukraine.
Bài toán của Putin không muốn Ukraine tham gia Khối quân sự NATO thực chất là, nếu Ukraine gia nhập NATO thì khi Ukraine thực thi chủ quyền với bán đảo Crimea (mà Nga cưỡng chế trái phép), và với hai nước cộng hòa tự xưng vùng Donbass (thuộc chủ quyền của Ucraine) thì Nga không có cửa can thiệp.
Vì qui chế của NATO là nước nào xâm phạm chủ quyền của một nước thành viên NATO thì NATO có nghĩa vụ và trách nhiệm phải bảo vệ.
Theo Hiến chương Liên Hợp quốc, Nga và Ukraine là hai quốc gia có quyền tự quyết như nhau và hoàn toàn bình đẳng trước luật và thông lệ quốc tế. Nga không thể lấy quyền nước lớn để buộc Ukraine, cũng như Mỹ và các nước Phương Tây không được làm thế này, mà phải làm thế kia theo sự áp đặt của Nga.
Thật dễ dàng nhận thấy rằng Putin không muốn thả Ukraine vào thế giới dân chủ Phương Tây, mà muốn kìm giữ Ukraine trong vòng cương tỏa của nước Nga tuy đang rất rệu rã.
Phải chăng tham vọng khôi phục Đế chế Nga với sự thống trị của Đại đế Sa Hoàng Nga đang là giấc mơ cháy bỏng và hoang tưởng của nhà độc tài Putin?
Nhà văn Trần Quốc Quân Gửi bài từ Warsaw, Ba Lan
Bài thể hiện quan điểm riêng của nhà văn Trần Quốc Quân hiện sống tại Warsaw, CH Ba Lan.
Anle20's Blog 