Lựa chọn của Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu mới

Hà Nội thập niên 1920 – Trong vườn nhà của một gia đình giàu có.

Việt Nam tiến dần vào thập niên mới

Hai năm đầu tiên của thập niên 2020 đã trôi qua. Việt Nam bước vào năm 2022 trong bối cảnh thế giới và khu vực tiếp tục có nhiều chuyển biến phức tạp, bất ngờ. Một điều không thể phủ nhận là trong những thập kỷ qua, Việt Nam đã thành công trong việc tạo và duy trì được đà phát triển tương đối nhanh trong khu vực và trên thế giới, dần tự hình thành cho mình một vị thế địa-chính trị-kinh tế trong khu vực.

Việt Nam có lợi thế về quy mô dân số tương đối lớn, với cơ cấu dân số còn khá trẻ và độ dung hợp xã hội cao, tầng lớp trung lưu đang phát triển và từng bước định hình lý tính về một xã hội hiện đại. Quy mô sản xuất của nền kinh tế tiếp tục được mở rộng, nguồn lực xã hội được tích lũy, và hợp tác quốc tế ngày càng tự tin hơn. Nhưng bên cạnh đó, Việt Nam còn khá nhiều hạn chế như trình độ kỹ năng của lao động còn thấp, năng lực sản xuất phụ thuộc vào khu vực có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài, chưa tự chủ công nghệ dù ở mức cơ bản. Thiết chế xã hội và hệ thống luật pháp còn chưa theo kịp sự phát triển kinh tế. Kết quả là cấu trúc nền kinh tế chưa vững chắc vì khu vực tư nhân còn yếu và dàn trải, mô hình tăng trưởng chất lượng thấp, nền kinh tế thị trường chưa đầy đủ, dễ tổn thương trong môi trường thể chế và kinh tế vĩ mô bất trắc.

Còn quá sớm để có thế đánh giá xem trong thập niên trước, Việt Nam đã tận dụng được hết cơ hội và tiềm năng của mình hay chưa. Tuy nhiên, nhìn vào thập niên trước mắt, có thể thấy Việt Nam chắc chắn phải đối mặt với những lựa chọn to lớn có vai trò quyết định con đường phát triển và ổn định của đất nước trong dài hạn. Vì vậy, tư duy về một tầm nhìn chiến lược cho Việt Nam trong thập kỷ này là việc làm cần thiết. Trong bài viết này, tác giả mong muốn tham gia vào cuộc thảo luận về những lựa chọn chiến lược cho Việt Nam. Sự thảo luận này, trước hết, phải gắn liền với nhận định chiến lược về bối cảnh thế giới và khu vực trong thời gian tới.

Đánh giá sự thay đổi bối cảnh khu vực và thế giới

Nhân tố quyết định bức tranh thế giới và khu vực trong thập niên tới và xa hơn, rõ ràng là mối quan hệ giữa hai siêu cường Hoa Kỳ và Trung Quốc. Mối quan hệ này sau bốn thập kỷ mang tính hỗ trợ (giai đoạn đầu từ 1972) và hợp tác (cho tới khoảng 2014) có tính chủ động từ phía Mỹ, đã đổ vỡ trong cuộc va chạm gay gắt vào nhiệm kỳ của Tổng thống Donald Trump. Khi Mỹ đã nhận ra ở Trung Quốc thái độ xét lại trật tự thế giới Hậu Chiến Tranh Lạnh do Mỹ làm bá chủ, và Trung Quốc không hề có ý định xuống thang từ chối nhận định này, cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung đã trở nên quyết liệt. Chúng ta sẽ không mong đợi sự trở lại những ngày rộn ràng của chủ nghĩa Tân-Tự do khi Mỹ và đồng minh mở cửa đón Trung Quốc gia nhập WTO với niềm hy vọng về một trật tự thế giới nguyên trạng về chính trị và phát đạt về kinh tế. Giờ đây, từ sự trưởng thành nội tại, vì lợi ích và an ninh của chính mình, Trung Quốc phải củng cố một vùng ảnh hưởng trước hết là xung quanh lãnh thổ của họ càng rộng, càng vững chắc, càng tốt. Tất cả những nỗ lực như hiện đại hóa quân đội, đặc biệt là hải quân; thúc đẩy chiến lược Vành đai-Con đường; quyết tâm thay đổi thực trạng trên Biển Đông và tăng cường đe dọa Đài Loan, v.v… đều được coi là nhằm đạt tới vị thế thống trị khu vực. Kinh nghiệm lịch sử cho thấy, một cường quốc nếu không thể thống trị khu vực địa lý của mình, thì chẳng những không thể mở rộng sức mạnh ra toàn cầu, mà còn không có khả năng bảo đảm cho chính số phận của mình. Ngược lại, nếu một cường quốc đã bảo đảm được an ninh cho chính mình nhờ đạt tới quyền bá chủ khu vực, thì lại lập tức trở thành mối đe dọa ở cấp độ toàn cầu cho bất cứ một cường quốc hay thậm chí là siêu cường nào đang tồn tại. Đây là thế “lưỡng nan an ninh” nổi tiếng trong chính trị thế giới.

Vì lẽ trớ trêu đó, Mỹ sẽ bằng mọi giá ngăn cản Trung Quốc trở thành bá chủ khu vực – hay một triển vọng hãi hùng hơn là bá chủ toàn bộ lục địa Á-Âu – vì mục đích an ninh và quyền lợi của chính nước Mỹ. Còn Trung Quốc sẽ không từ bỏ cơ hội cũng như niềm kiêu hãnh của mình để chống lại ý đồ đó của Mỹ. Việc ngửa bài cạnh tranh không che đậy từ nay trở đi, còn giúp lãnh đạo hai siêu cường củng cố tính chính danh của mình trong chính trị đối nội. Do đó, từ vị thế của mình, Việt Nam cần chuẩn bị sẵn sàng cho một cuộc Chiến tranh Lạnh mới tất yếu leo thang giữa hai siêu cường đối đầu nhau không chỉ vì quyền thống trị thế giới, mà vì sự tồn vong của chính họ.

Cần phải thừa nhận rằng, cho tới nay, thế trận của Mỹ vẫn mang tính áp đảo nhờ nắm giữ nhiều điểm chặn chiến lược. Mỹ đang và sẽ tiếp tục chia thế giới thành ba vùng địa chiến lược: Vùng Một ở vòng ngoài, xa Trung Quốc, gồm những đồng minh truyền thống và lôi kéo những nước kém thân thiện với Trung Quốc. Vùng Hai gồm khu vực địa lý tiếp giáp Trung Quốc, bao gồm những nước đã có sẵn mâu thuẫn với Trung Quốc và có thể làm đồng minh với Mỹ. Vùng Ba cũng là khu vực sát với Trung Quốc, nhưng gồm những nước là đồng minh của Trung Quốc, thù địch hoặc kém thân thiện với Mỹ.  

Với hai Vùng đầu tiên, Mỹ sẽ mở rộng hợp tác kinh tế thương mại, và nếu cần thì liên minh quân sự. Điển hình ở Vùng Một là Mỹ mới thành lập Liên minh quân sự Úc-Mỹ-Anh (AUKUS). Trục xương sống cho Vùng Hai hiện nay, ngoài hệ thống chuỗi đảo trong khu vực Châu Á – Thái Bình Dương vẫn ổn định từ sau Thế chiến II, đang hình thành nhóm Bộ tứ Mỹ-Nhật-Ấn Độ-Úc (QUAD) và Bộ tứ mở rộng (QUAD ++) hy vọng bổ sung một số trung cường trong khu vực như Indonesia và Hàn Quốc. Có thể nói QUAD++ sẽ đóng vai trò trục chính cho chiến lược Indo-Pacific mà Mỹ sẽ theo đuổi trong dài hạn nhằm ngăn chặn vị thế bá quyền của Trung Quốc trên lục địa Á-Âu.

Với Vùng Ba, Mỹ sẽ thực hiện thu hẹp hợp tác kinh tế thương mại, và nếu có lý do sẽ áp đặt các lệnh trừng phạt hoặc bao vây kinh tế, nhằm làm suy yếu các nước này. Điển hình các nước trong khu vực này là Nga, Bắc Hàn và gần đây là Campuchia. Các nước tiềm năng khác là Myanmar và Pakistan.

Ngược lại, từ phía Trung Quốc, nước này cũng sẽ mở rộng vùng ảnh hưởng của mình thông qua hợp tác kinh tế-thương mại-đầu tư qua nền tảng Vành đai-Con đường đã được thiết lập. Mục tiêu của Trung Quốc là kết nối ổn định với các vùng nguyên liệu và năng lượng lớn, bảo đảm thông thương và mở rộng thị trường.

Khi cuộc xung đột tiến dần lên những nấc thang mới, Mỹ và đồng minh sẽ sẵn sàng loại bỏ Trung Quốc khỏi các thị trường quan trọng của họ, và điều này sẽ ảnh hưởng đáng kể đến nguồn gốc sức mạnh kinh tế của Trung Quốc trong dài hạn.

Lịch sử cho thấy, như mới đây nhất qua gần nửa thế kỷ Chiến tranh Lạnh giữa Mỹ và Liên Xô, cục diện và trật tự thế giới được định hình bởi các siêu cường đã chi phối đáng kể số phận các nước nhỏ. Nhiều nền kinh tế trong khu vực Đông Á đã trỗi dậy mãnh liệt nhờ tham gia vào chuỗi cung ứng hậu cần cho bộ máy chiến tranh khổng lồ của Mỹ ở Đông Dương, hoặc sự phục hồi thần kỳ của kinh tế Tây Âu dưới sự viện trợ của Mỹ nhằm cân bằng sức mạnh với Liên Xô và Đông Âu. Trong khi đó, nhiều quốc gia đã đánh mất cơ hội phát triển hoặc mang những vết thương lớn vì trở thành nạn nhân trong thế trận Chiến tranh Lạnh.

Nhận thức được tầm quan trọng chiến lược trong bối cảnh thế giới ngày nay, Việt Nam cần làm gì để tìm kiếm và phát huy những cơ hội giúp đất nước tiếp tục phát triển, thậm chí phát triển nhảy vọt, trong thập niên này và xa hơn?

Định vị chiến lược của Việt Nam

Có thể nói, trong những thập niên qua, Việt Nam đã thực hiện sự lựa chọn phù hợp với bối cảnh chung, là mở cửa và hội nhập quốc tế, tập trung phát triển kinh tế. Việt Nam về cơ bản đã tận dụng được cơ hội của giai đoạn cơm ngon canh ngọt giữa Mỹ và Trung Quốc, cùng đồng hành với sự cải thiện kinh tế chung của khu vực. Đến bây giờ, khi cái bóng của cuộc xung đột dài hạn Mỹ-Trung đang đổ trùm lên khu vực, Việt Nam đứng trước một số thách thức quan trọng, nhưng nhìn chung, có thể đánh giá thời cuộc đang mang lại cho Việt Nam cơ hội nhiều hơn thách thức, nếu Hà Nội không bị lôi kéo vào những tính toán địa chính trị sai lầm.

Như phân tích ở phần trước, Việt Nam có vị trí địa chính trị thuộc cả Vùng Hai và Vùng Ba trong quan điểm của Mỹ, và tọa lạc ngay sát cửa ngõ đi xuống phía Nam trong mắt Trung Quốc. Cho đến nay, Hà Nội đang chọn giải pháp trung dung như một vùng xám giữa hai vùng nêu trên, nhằm tránh bị lôi kéo về một vùng cụ thể, đồng thời khai thác lợi thế hợp tác với cả hai siêu cường.

Nhìn vào mục tiêu phát triển dài hạn, điều kiện tiên quyết đối với Việt Nam là phải đảm bảo an ninh cả đối nội và đối ngoại. Vì lý do đó, chắc chắn Việt Nam sẽ không muốn chủ động chọn trở thành một nước thuộc Vùng Ba. Khác với Campuchia hoặc Triều Tiên, thậm chí Pakistan, Việt Nam hiểu rằng thị trường Trung Quốc là không đủ và chỉ có toàn bộ thị trường thế giới mới tương xứng với tiềm năng phát triển của đất nước. Việt Nam đã theo đuổi chiến lược này trong suốt 30 năm cải cách mở cửa và chắc chắn sẽ không từ bỏ điều đó.

Tuy nhiên, như vậy không có nghĩa là Việt Nam sẽ gia nhập Vùng Hai. Nhiều người cho rằng hiển nhiên Mỹ muốn Việt Nam thuộc về Vùng Hai. Nhưng xét về tính toán chiến lược, Mỹ thực chất sẽ giữ một thái độ trung dung thận trọng, không vồn vã lôi kéo cũng không nài nỉ ép buộc Việt Nam. Lý do đơn giản là bản thân Mỹ sẽ không muốn cam kết là đồng minh với Việt Nam – ngay cả khi khả năng đó tồn tại. Như một số tướng lĩnh cao cấp và chiến lược gia Mỹ đã nhận định, việc Mỹ kết thân quá mức với Việt Nam có thể khiến Trung Quốc phát động xung đột với Việt Nam nhằm thách thức uy quyền của Mỹ. Trong trường hợp đó, Mỹ gặp phải thế lưỡng nan là nếu có can thiệp thì tốn kém mà không có nhiều lợi ích, trong khi đó nếu không can thiệp thì vô hình trung phát đi một tín hiệu (sai lầm) cho thấy sự bất lực của Mỹ và thừa nhận vị thế bá chủ khu vực của Trung Quốc. Do đó, Mỹ có ít động lực cam kết đồng minh với Việt Nam để Trung Quốc không có lý do “ghi điểm” trong khu vực. Nhiệm vụ của Mỹ tại chốt chặn Đài Loan có lẽ là đã đủ về mặt chiến lược.

Hiểu được bối cảnh này, Hà Nội nhận ra Việt Nam có một không gian lựa chọn tương đối linh hoạt, và sức ép chọn bên không quá căng thẳng, ngay cả khi cuộc cạnh tranh Mỹ-Trung leo thang. Việt Nam có lẽ là một trong số ít quốc gia có thể duy trì vị trí trung dung của mình một cách khôn ngoan và quyết đoán, để vừa hợp tác với hai siêu cường vừa duy trì an ninh cho chính mình. Nói cách khác, về đường lối đối ngoại, Việt Nam có thể áp dụng phương châm, theo cách nói thời cổ đại, “ngoại Nho nội Pháp” (bên ngoài mềm dẻo khiêm nhường linh hoạt, nhưng bên trong cứng rắn có nguyên tắc). Trong ngôn ngữ chính trị học hiện đại, người viết đề xuất gọi đó là thái độ “do dự chiến lược” giữa các siêu cường.

Một số chiến lược cụ thể

Việc lựa chọn một đường lối chiến lược nhằm duy trì ổn định cho đất nước, là nền tảng để thực hiện mục tiêu cốt lõi là bảo đảm sự phát triển kinh tế vững chắc. Trong thập kỷ này và xa hơn, phát triển kinh tế vẫn giữ vai trò quan trọng nhất trong tiến trình phát triển chung của Việt Nam. Chiến lược phát triển kinh tế cần diễn ra song hành cả trong lĩnh vực hơp tác quốc tế và cải cách trong nước như đã được thực hiện trong quá khứ.

Về chiến lược hợp tác kinh tế quốc tế, Việt Nam đã có một “lưng vốn” tương đối đầy đặn với các hiệp định thương mại tự do (FTA) đã ký với các nước trong khu vực cũng như các nền kinh tế lớn trên thế giới. Việt Nam cần tiếp tục nghiêm túc cải cách thể chế, củng cố luật pháp và môi trường kinh doanh, giúp doanh nghiệp khai thác tối đa lợi ích từ các FTA này. Bên cạnh đó, có thể hình dung trước động thái của Mỹ muốn quay trở lại CPTPP trước khi Trung Quốc tìm cách xâm nhập vào hiệp định quan trọng này. Trong trường hợp Mỹ thấy có nhiều ràng buộc trong nước cản trở việc sớm gia nhập CPTPP, Việt Nam có thể hướng tới viễn cảnh về một hiệp định thương mại tự do với Mỹ. Mặc dù điều này không hề dễ dàng, vì trong lịch sử Mỹ chỉ ký các hiệp định kiểu này một cách rất chọn lọc với những đối tác có vai trò chiến lược tại những khu vực địa chính trị chiến lược, nhưng Việt Nam hoàn toàn có thể khai thác vị trí đặc biệt của mình hiện nay từ góc độ “do dự chiến lược.”  Đây sẽ là một bước đột phá quan trọng đem lại lợi ích lớn cho Việt Nam trong hiện thực. Thêm vào đó, việc mở rộng và thắt chặt hợp tác kinh tế-đầu tư với các nước thuộc Vùng Một và Vùng Hai có ý nghĩa quan trọng. Việt Nam có thể sử dụng các nước này như một vùng đệm trong quan hệ chiến lược với Mỹ (mà thực chất vẫn thực hiện từ trước tới nay). Bên cạnh các nước đã trở nên tin cậy và gắn bó với Việt Nam như Nhật Bản và Hàn Quốc, Ấn Độ chắc chắn là một đối tác đem lại nhiều lợi ích dài hạn cho Việt Nam trong bối cảnh mới.

Về chiến lược phát triển kinh tế trong nước, bên cạnh đường lối tiếp tục theo đuổi mô hình kinh tế thị trường mở, Việt Nam cần quyết tâm đảm bảo kiện toàn thể chế thị trường đầy đủ thông qua cải cách pháp luật và làm trong sạch bộ máy công quyền. Cải cách hành chính sẽ không có hiệu quả nếu không cải cách được chế độ tiền lương trong khu vực công theo hướng thị trường, đi liền với một bộ máy nhà nước có trách nhiệm giải trình. Đặc biệt, các nhà lãnh đạo Việt Nam cần tìm ra một trọng tâm chiến lược mới để thúc đẩy về chất quá trình phát triển kinh tế. Trong hai thập niên qua, trọng tâm ấy là hội nhập quốc tế, đã đạt được nhiều thành tựu nhờ tự do hóa nguồn lực và cơ hội trong nước. Với thập niên tới và xa hơn, việc chuyển đổi số toàn xã hội và dịch chuyển nền công nghiệp từ nâu sang xanh có lẽ là hai trọng tâm thích đáng. Trong tháng 11/2021, tại Hội nghị lần thứ 26 Các bên tham gia Công ước khung của Liên hợp quốc về biến đổi khí hậu (COP26) Thủ tướng Chính phủ đã chính thức công bố cam kết của Việt Nam đạt mức phát thải ròng bằng không vào năm 2050. Đây chính là một bước đi có ý nghĩa chiến lược cho phép khởi động quá trình xây dựng mô hình tăng trưởng kinh tế của tương lai. Giống như các hiệp định thương mại tự do đã giúp Việt Nam vững bước trên con đường cải cách trong những thập niên qua, việc cam kết giảm phát thải ròng sẽ tạo động lực cho nền kinh tế chuyển đổi mô hình tăng trưởng một cách kiên định và đúng đắn.

Thêm vào đó, nên cân nhắc phát triển một số ngành kinh tế đặc thù trong bối cảnh mới. Cụ thể là ngành công nghiệp quốc phòng nên được mở rộng và gắn với khu vực tư nhân trong nước, nhằm tăng tính cạnh tranh đồng thời kiến tạo năng lực kỹ thuật và tiềm lực sản xuất dài hạn cho các tổ hợp tư nhân. Bên cạnh đó, một Biển Đông tấp nập hơn có thể đem lại cho Việt Nam cơ hội mới trong lĩnh vực hậu cần cảng biển quân sự-dân sự phối hợp. Khi các cường quốc ngày càng can dự nhiều hơn ở Biển Đông, Việt Nam cần chủ động phát huy lợi thế địa lý để củng cố lợi ích kinh tế và do đó là an ninh cho chính mình

Nguyễn Đức Thành / Missouri, USA / Việt- Studies

Hoa khôi sinh viên Cần Thơ: Muốn mang bình an về cho mẹ!

NẾU HỎI MANG GÌ VỀ CHO MẸ TRONG NĂM MỚI, HOA KHÔI SINH VIÊN CẦN THƠ 2015 VŨ THANH TÚ BÀY TỎ: “ĐÓ CHÍNH LÀ SỨC KHỎE VÀ BÌNH AN”.

Chia sẻ với phóng viên Dân trí, hoa khôi học sinh sinh viên Cần Thơ 2015 Vũ Thanh Tú cho rằng, trải qua một năm đầy biến động, Tú thấy trân trọng từng khoảnh khắc được sống và nhìn thấy những người thân yêu bình an, khỏe mạnh.

“Do đó nếu hỏi: Mang gì về cho mẹ? Tú sẽ nói đó chính là mang sức khỏe và bình an”, hoa khôi bày tỏ.

Vũ Thanh Tú là Hoa khôi học sinh sinh viên Cần Thơ năm 2015 (Ảnh: Nghĩa Ngô).

Hoa khôi quê Cần Thơ cho biết, năm Tân Sửu 2021 vừa qua, những tháng ngày với quá nhiều sự cố đối với người dân không may do đại dịch Covid-19 gây ra.

Tú cho rằng, bản thân cảm nhận đủ đầy sức khỏe và tinh thần vui vẻ, tích cực quan trọng như thế nào.

Hoa khôi Thanh Tú với áo dài đỏ thướt tha (ảnh: Nghĩa Ngô).

“Bình an và sức khỏe chính là 2 điều mà Thanh Tú không chỉ mang về mẹ và còn muốn trao tận tay những người thân, những y bác sĩ tuyến đầu chống dịch, những người đã và đang từng ngày chiến đấu với Covid-19”, hoa khôi bày tỏ.

Năm mới Nhâm Dần 2022 đã đến, Hoa khôi Vũ Thanh Tú kính chúc độc giả báo Dân trí một năm sức khỏe vững vàng, an khang thịnh vượng, đại thắng và bình an (Ảnh: Nghĩa Ngô).

Hoa khôi sinh năm 1991 tin rằng, năm mới Nhâm Dần 2022, với “sức mạnh của hổ”, với những gì chúng ta đã và đang nỗ lực phòng, chống dịch thời gian vừa qua thì đại dịch Covid-19 chắc chắn sẽ được đẩy lùi. 

Năm mới Nhâm Dần 2022 đã đến, Hoa khôi Vũ Thanh Tú kính chúc độc giả báo Dân trí một năm sức khỏe vững vàng, an khang thịnh vượng, đại thắng và bình an. Chúc báo Dân trí luôn là tờ báo hàng đầu trong lòng bạn đọc.

Thanh Tú và chiếc khăn choàng đặc trưng của người Nam Bộ (Ảnh: Nghĩa Ngô).

Theo Dân Trí

Những tác phẩm bị quên lãng 70 năm của nhà văn

Tết này, mời bạn đọc một tìm tòi công phu và những phát hiện quý báu về nhiều tác phẩm bị quên lãng của nhà văn Nam Cao…

Nhà văn Nam Cao và các tác phẩm. Đồ họa: Ngọc Thành

Mùa đại dịch, ngồi kiểm lại…

Trong hai năm 2020, 2021, khi khu vực tôi cư trú tại Hà Nội bị phong tỏa vì đại dịch COVID-19, ngày ngày ngồi trước máy tính, tôi bỗng nhận ra rằng, tính đến ngày 28-11-2021 (theo gia đình Nam Cao là ngày 30-11) là tròn 70 năm ngày nhà văn Nam Cao (1915 – 1951) hy sinh trên đường công tác.

Tôi bỗng nảy ra nhu cầu tìm hiểu lại xem, di sản ngòi bút của nhà văn Nam Cao đã được thu nhận, đưa vào các sưu tập, tuyển tập, giới thiệu với công chúng ra sao? 

Liệu tất cả những gì từng được sinh ra dưới ngòi bút nhà văn đã được hậu thế chúng ta thu lượm, tái công bố cho công chúng hết chưa? 

Kinh nghiệm làm nghiên cứu cho tôi thấy, ở Việt Nam, công việc sưu tầm di sản sáng tác của các tác gia đã quá cố rất ít khi được thực hiện chu đáo, chưa kể những thiếu hụt rất lớn về tư liệu sách báo lưu trữ.

Người ta biết: Cuối năm 1951, Nam Cao hy sinh. Năm 1956 truyện dài Sống mòn (viết 1944, bản thảo viết tay của Nam Cao do Tô Hoài cung cấp) được đưa in. 

(Thật ra, đây là một việc đã trù định từ trước kháng chiến, chứng cứ là trên bìa 4 tạp chí Tiên Phong của Hội VHCQ số 21, ngày 16-10-1946, đã quảng cáo sắp in tiểu thuyết Sống mòn của Nam Cao).

Nhưng không rõ bản thảo Sống mòn được quản lý ra sao mà ngay những năm 1960, một chuyên gia Liên Xô là N. Nikulin đến Hà Nội, muốn làm rõ một số từ ngữ dị bản mà ông thấy trên bản in so với trang bản thảo được chụp ảnh in ở ngay đầu sách Sống mòn. 

Đã không ai trong giới nhà văn ở Hà Nội có thể giúp được học giả Nga này (tức là sau khi in sách lần đầu, bản thảo Sống mòn đã bị thất lạc, mà đây là bản viết tay của chính tác giả).

Nam Cao thuộc trong số tác gia đầu tiên tham gia cách mạng và kháng chiến được hưởng quy chế làm tuyển tập tác phẩm, ngay trong thời bao cấp. Lần lượt đã có những tuyển tập Nam Cao, được biên soạn bởi Hà Minh Đức (1975), Phong Lê (1987); các bộ tuyển này sau đó được in lại nhiều lần.

Năm 1988, tạp chí Tác Phẩm Văn Học của Hội Nhà văn Việt Nam và Nhà xuất bản Tác Phẩm Mới của hội cho in sưu tập Những cánh hoa tàn gồm trên dưới một chục truyện ngắn Nam Cao chưa từng có trong hai bộ tuyển tập kể trên; đây vốn là những truyện Nam Cao do nhà giáo Nguyễn Hoành Khung sưu tầm dùng làm tài liệu giảng dạy trong nhiều năm. 

Đầu thế kỷ XXI lại xuất hiện bộ Toàn tập tác phẩm Nam Cao (Hà Minh Đức biên soạn, NXB Công An Nhân Dân, tập 1 năm 2002, tập 2 năm 2004).

Thế nhưng trong các bộ “tuyển tập”, “toàn tập” kể trên vẫn thiếu vắng khá nhiều tác phẩm mà Nam Cao sinh thời từng viết và đăng báo!

Ngay truyện dài Truyện người hàng xóm của Nam Cao, đăng tuần san Trung Bắc Chủ Nhật (từ số 197, ngày 2-4-1944 đến số 220, ngày 17-9-1944) cũng không thấy tái bản thành sách riêng; chỉ có một vài đoạn trích được đưa vào một vài bộ tuyển. 

Chưa kể 4 cuốn truyện dài (Cái bát, Một đời người, Cái miếu, Ngày lụt) mà được biết, Nam Cao đã bán đứt bản thảo cho (một vài) chủ xuất bản, và mất hẳn bản thảo.

Đối với tên tuổi Nam Cao, người ta sẵn sàng truy phong các danh hiệu, truy tặng các giải thưởng, cho lập nhà lưu niệm; nhưng tác phẩm thì không biết là phó mặc cho ai. Giới nhà văn, giới nghiên cứu chừng như đều “cầm lòng vậy” trước tình trạng dở dang về di sản chữ nghĩa của tác gia này.

Một số nỗ lực kiểm kê trong các cuốn Nghĩ tiếp về Nam Cao (nhiều tác giả, Viện Văn học và Hội Văn học nghệ thuật Nam Hà đồng chủ trì biên soạn, Nhà xuất bản Hội Nhà Văn 1992), Nam Cao – Về tác gia và tác phẩm (Viện Văn học chủ trì, Nguyễn Bích Thu biên soạn, sách in 1998) chỉ có thư mục nghiên cứu, không có thư mục tác phẩm Nam Cao. 

Hai công trình này đều chưa vượt được những kê biên và dẫn giải của nhóm soạn giả Tổng tập văn học Việt Nam, tập 30A (Nguyễn Đăng Mạnh, Hoàng Dung, Trần Hữu Tá) hồi những năm 1980, dù những kê biên trong đó chưa đầy đủ, thậm chí bỏ qua những thứ chỉ được ghi chung chung “và một số truyện thiếu nhi”.

Quả thật, quanh tên tuổi Nam Cao, người ta thấy đã có sẵn mấy cái tên sáng giá: Tô Hoài, Hà Minh Đức, Phong Lê. Vậy nên, hễ cần biết gì đó liên quan tiểu sử Nam Cao, các nhà báo bèn đến hỏi người bạn văn của ông là Tô Hoài; hễ cần biết gì đó liên quan tác phẩm Nam Cao, các nhà báo bèn hỏi Hà Minh Đức, tác giả cuốn nghiên cứu đầu tiên về Nam Cao (1961) hoặc Phong Lê, là một trong số những chuyên gia hàng đầu của Viện Văn học về Nam Cao. Rút lại, độc giả chỉ có được những dữ liệu ngày càng chung chung.

Thế nên, trong thực chất, chúng ta đang bỏ quên Nam Cao, hoặc ít nhất cũng quên rằng hậu thế chúng ta chỉ mới biết được một phần cái thế giới ngôn từ chữ nghĩa mà nhà văn này sáng tạo ra. Người ta chỉ nhặt ra vài đoạn tác phẩm Nam Cao để dạy học trò phổ thông.

Thế giới chữ nghĩa chưa mấy ai biết của Nam Cao

Có lẽ Nam Cao bắt đầu viết văn khi đang làm thư ký hiệu may Ba Lễ ở Sài Gòn. Tuy nhiên, những trang viết của Nam Cao được đăng báo lần đầu có lẽ không phải trên một tờ báo nào tại Sài Gòn, mà chính là trên báo chí ngoài Bắc, tại Hà Nội.

Theo những dữ liệu của nhóm soạn giả tập 30A Tổng tập văn học Việt Nam, những năm 1936 – 1940, Trần Hữu Trí (dưới các bút danh Thúy Rư, Nguyệt, Xuân Du) đã có thơ, truyện ngắn, kịch ngắn đăng trên những ấn phẩm ra hằng tuần như Tiểu Thuyết Thứ Bảy và Ích Hữu của nhà sách Tân Dân (chủ nhiệm Vũ Đình Long, trụ sở 93 Hàng Bông, Hà Nội); đôi khi đưa đăng tuần báo Hà Nội Tân Văn (sáng lập: Vũ Đình Dy, chủ bút: Vũ Ngọc Phan).

Năm 1941, tập truyện Đôi lứa xứng đôi, ký tên tác giả là Nam Cao, được in thành sách riêng tại Nhà xuất bản Đời Mới (Hà Nội). Đây là cuốn sách in đầu tiên của tác giả này. Từ đấy bút danh Nam Cao được sử dụng như bút danh chủ yếu của Trần Hữu Trí.

Hàng mấy chục truyện ngắn đăng Tiểu Thuyết Thứ Bảy, liền trong các năm 1941 đến 1944, khiến uy tín ngòi bút Nam Cao tăng lên. 

Một vài tay bút đàn anh như Lê Văn Trương, Vũ Bằng đã sớm nhận ra và đánh giá cao tài năng của nhà văn trẻ này, nhưng dư luận xã hội khi ấy đang ngợp trong những âu lo dồn dập theo diễn biến của Chiến tranh thế giới thứ hai; các thông tin dư luận văn nghệ cố nhiên bị chìm đi.

Phần lớn các truyện ngắn Nam Cao mà hiện nay đã rất phổ biến, là có nguồn từ Tiểu Thuyết Thứ Bảy. Đây là một ấn phẩm văn học in dấu nhiều tên tuổi, nhiều đoạn đường văn học sử, khởi đầu từ năm 1934 (số 1 ra ngày 2-6-1934), chưa rõ kết thúc lúc nào (có người cho biết, đến năm 1955 tờ này còn hoạt động). 

Các ghi chép thống kê tác phẩm Nam Cao ở Tổng tập văn học Việt Nam tập 30A chủ yếu cũng là từ Tiểu Thuyết Thứ Bảy. Song, chính các sưu tập Tiểu Thuyết Thứ Bảy tại các kho lưu trữ, thư viện hiện đều ở tình trạng thiếu thốn.

Về série Truyền Bá (cũng được gọi là tuần báo) của nhà sách Tân Dân, theo một bản kê sơ bộ từ 25-8-1941 đến 20-9-1945, ra được 190 kỳ, trong đó tác phẩm Nam Cao mà tôi mới tìm lại được là: Người đàn bà nuôi rắn (số 153, ngày 9-11-1944); Áo vải (số 170, ngày 29-3-1945); Người câm biết nói (số 184, ngày 9-8-1945).

Hiện vẫn còn những tác phẩm Nam Cao trong série này chưa tìm thấy văn bản: Hoàng hậu Yết-Tê (số 157, ngày 7-12-1944); Thằng khờ (số 163, ngày 25-1-1945); Anh cóc kệu (số 179, ngày 5-7-1945); Người Mường (số 189, ngày 13-9-1945).

Loại sách Hoa Mai của Nhà xuất bản Cộng Lực thì hiện chưa thấy ai khảo sát thống kê. Căn cứ các trang quảng cáo in trong các tập sách Hoa Mai hiện còn, ta có thể biết rằng série sách này bắt đầu xuất bản trong tháng 9-1941, mỗi tháng ra 2 cuốn, thường là vào các ngày 1 và 15. 

Những tác phẩm Nam Cao in trong loại  sách này đã tìm thấy và đưa vào sưu tập Những cánh hoa tàn (Nhà xuất bản Tác Phẩm Mới, 1988) là Nụ cười (HM. 6, ra ngày 1-12-1941); Người thợ rèn (HM. 23, ngày 1-10-1942).

Các tác phẩm của nhà văn Nam Cao (Đồ họa: Ngọc Thành).

Những tác phẩm Nam Cao in trong loại sách Hoa Mai tôi mới tìm thấy (2021) là Con mèo mắt ngọc (HM. 10, ngày 1-2-1942); Ba người bạn (HM. 13, ngày 1-5-1942); Những trẻ khốn nạn (HM. 17, ngày 1-7-1942, và HM. 18, ngày 15-7-1942); Bảy bông lúa lép (HM. 40, ngày 1-2-1944).

Một số tác phẩm của Nam Cao in sách Hoa Mai nhưng hiện chưa tìm thấy văn bản là: Đầu đường xó chợ (HM. 27, khoảng tháng 11-1942; là phần truyện tiếp theo Những trẻ khốn nạn); Phiêu lưu (HM. 34, ngày 15-12-1942). Tập truyện Nửa đêm của Nam Cao cũng do nhà Cộng Lực xuất bản (1943) nhưng không nằm trong loại sách Hoa Mai.

Một tư nhân làm xuất bản khác là Phùng Văn Hợp ở số 40 Hàng Đồng, Hà Nội, đã dựa vào tác phẩm của Nam Cao để mở đầu loại sách Bọ Ngựa của mình. 

Cuốn truyện Đảo Hang Cọp của Nam Cao được ghi tên thể loại là “truyện phiêu lưu” (bìa 1 có tên Nhà xuất bản Éditions Bách Việt; bìa 4 ghi giấy phép in số 268 ký ngày 2-10-1942) dường như mở đầu cho loại sách này. Hiện không có tư liệu để biết hoạt động tiếp theo của série sách này ra sao.

Một loại ấn phẩm tương tự nữa mà Nam Cao tham dự, là Nhi Đồng Họa Bản của nhà sách Kiến Thiết, ở số 4bis, Borgnis Desbordes (Tràng Thi, Hà Nội). Chưa có tư liệu để biết chừng trên 10 kỳ đầu của série Nhi Đồng Họa Bản này ra sao; chỉ biết số 12 và số 13 in truyện Thám hiểm châu Phi của Nam Cao, dường như in và phát hành cùng lúc cả hai tập (bút tích nộp lưu chiểu ghi cùng ngày 28-10-1942). 

Chủ xuất bản dàn trang theo hình thức báo chí: trang 2 (bìa 2) và khoảng 3-4 trang cuối là một truyện rất ngắn của tác giả khác, một vài trang tranh đố và giải đố, còn lại hầu hết các trang ruột đều dành cho Thám hiểm châu Phi của Nam Cao.

Những văn bản tác phẩm này được lưu giữ từ nguồn sách nộp lưu chiểu mà chính quyền thực dân Pháp đưa thành quy chế thi hành tại Đông Dương từ năm 1922. Ngoài số bản lưu tại Thư viện Trung ương ở Hà Nội (nay là Thư viện Quốc gia Việt Nam), mỗi tên (titre) sách báo nộp lưu chiểu đều được gửi ít nhất 1 bản (exemplaire) sang Thư viện Quốc gia Pháp tại Paris. 

Vài năm gần đây, Thư viện Quốc gia Pháp đã đưa lên mạng các bản PDF sách chữ Việt nộp lưu chiểu trước 1954 hoặc trước 1945, tạo thuận lợi đáng kể cho giới nghiên cứu và những bạn đọc quan tâm.

Toàn bộ 9 tác phẩm của Nam Cao mới tìm lại được văn bản kể trên, đều lấy từ nguồn của Thư viện Quốc gia Pháp (trang Gallica.bnf.fr).

Trong số ấn phẩm thuộc Hội Văn hóa cứu quốc Việt Nam (1943 – 1947), lưu trữ tại Thư viện Quốc gia ở Hà Nội, có một số cuốn in tác phẩm Nam Cao. Cuốn Năm anh hàng thịt (1945) thuộc tủ sách “Gương chiến đấu”; cuốn Căm hờn (của nhiều tác giả trong Hội Văn hóa cứu quốc), có bài Một cuộc đốt làng của Nam Cao. Đây là hai tác phẩm chưa từng được in lại, cũng chưa từng được đưa vào cuốn tuyển nào.

Như vậy, có thể nói, mặc dù các tác phẩm đã được làm thành tuyển tập, toàn tập một vài lần, song tác gia Nam Cao vẫn còn khá nhiều tác phẩm đã từng đăng báo trong sinh thời ông, nhưng đến nay vẫn chưa được tìm lại, chưa được đưa vào các sưu tập.

Vẫn ngòi bút ấy, đặc trưng ấy

Vậy những văn bản tác phẩm mới tìm lại này có giá trị ra sao? Có được như những tác phẩm đã biết của Nam Cao? Tôi có thể đáp ngắn gọn: những gì thuộc ngòi bút Nam Cao luôn luôn mang đặc trưng của lối viết Nam Cao.

Tôi cũng quê Hà Nam, cùng tỉnh với Nam Cao. Lần này đọc lại văn ông, tôi càng nhận rõ là Nam Cao đưa khá nhiều phương ngữ Hà Nam, hay rộng hơn, phương ngữ vùng Sơn Nam hạ, tức vùng cư dân phía nam đồng bằng sông Hồng, vào lời văn kể chuyện, thậm chí cả văn tùy bút, bút ký. 

Đây chính là một đặc điểm về lời văn của những nhà văn có xu hướng miêu tả phong tục. Không chỉ mô tả ngoại hình, hành vi nhân vật, nhà văn kiểu này còn chú ý lắng nghe giọng nói của nhân vật, và trong lối viết, gắng làm cho công chúng, chừng nào đó, cũng nghe ra sắc thái giọng nói các nhân vật.

Nếu so sánh với những truyện ngắn đã phổ biến, tức là hầu hết những truyện ngắn Nam Cao đăng Tiểu Thuyết Thứ Bảy, thì các tác phẩm mới tìm lại là “truyện” (với hàm nghĩa “truyện vừa” chứ không phải “truyện ngắn”), dung lượng mỗi truyện khoảng 5.000 – 7.000 từ hoặc dài hơn.

Vẫn theo hướng miêu tả phong tục, song nếu ở các truyện ngắn đăng Tiểu Thuyết Thứ Bảy, Nam Cao có không ít trang nhấn vào những cảnh ngộ đói khổ, những thói tật của con người, nhất là tật xấu của “người nhà quê”, thì ở các truyện đưa đăng các loại sách série Hoa Mai hay Truyền Bá, ông hướng tới những nét tính cách lạ, hay, đáng khen của con người, đôi lúc như để nêu gương, tuy không quá khiên cưỡng. 

Ngòi bút Nam Cao như không ngại kiểu truyện luận đề, bởi biết thuyết phục bằng những trải nghiệm thực. Ta sẽ thấy rõ điều này qua truyện Áo vải (tuần san Truyền Bá, số 170, ngày 29-3-1945).

Truyện Ba người bạn (sách Hoa Mai, số 13, tháng 5-1942) cũng vậy. Ở truyện này dường như có dấu vết kỷ niệm thời tác giả từ làng quê Đại Hoàng ra Nam Định học cao đẳng tiểu học.

Trên đề tài nông thôn, ở loạt tác phẩm mới tìm lại được này, tôi đặc biệt đánh giá cao hai tác phẩm: truyện Những trẻ khốn nạn (sách Hoa Mai số 17 và số 18, tháng 7-1942) và truyện Áo vải (Truyền Bá, tháng 3-1945).

Có thể thấy Nam Cao dự kiến sơ đồ một loạt truyện trải dài theo không gian và thời gian, nối một làng quê Bắc Kỳ (như làng Đại Hoàng quê tác giả) với các đô thị Nam Định, Sài Gòn, những năm 1930 – 1940, dù mỗi lần chỉ đưa ra khá ít nhân vật.

Đây là chuyện một gia đình nghèo, chồng phải vào tận Sài Gòn làm ăn; một ngày kia người vợ được tin chồng ốm nặng, có thể chết. Chị phải bán hết thửa đất và ngôi nhà, bán cả đứa con trai lớn cho một điền chủ hiếm con trong làng, bế đứa con mới đẻ lên tàu hỏa vào Sài Gòn thăm nuôi chồng. 

Câu chuyện được kể từ cảm nhận của Tích, nhân vật chính của truyện, cậu bé chừng sáu, bảy tuổi. Bị bán làm con nuôi bà lý, Tích phải chịu đựng những trò chơi quái ác của thằng Ấu, con bà chủ. Bọn trẻ nghèo chơi với nhau, cùng nhau đối phó với thằng Ấu. 

May cho Tích, một ngày kia có người được bố mẹ nó từ Sài Gòn nhờ đem tiền về chuộc nó ra khỏi nhà chủ, đưa vô Sài Gòn với bố mẹ. Truyện Những trẻ khốn nạn chấm dứt ở đấy, nhưng tiếp theo, ở cuốn Đầu đường xó chợ (sách Hoa Mai s. 27, hiện chưa tìm thấy văn bản), Tích vô Sài Gòn với bố mẹ, rồi phải sống với những trẻ khốn khổ của phố phường, dưới bàn tay chỉ huy tàn nhẫn của một tên ăn mày cho vay nợ lãi.

Đọc Những trẻ khốn nạn có thể cảm nhận một lòng thương vô hạn Nam Cao dành cho những đứa trẻ nhà nghèo; chúng không chỉ mất cha mẹ, thất học, ăn đói mặc rách, mà còn bị bắt làm việc quá sức, bị hành hạ, đánh đập. Ông cũng cho thấy những nết tốt ở các em: sự trung thực, tình thương bạn trẻ cùng cảnh ngộ, lòng căm ghét những kẻ áp chế người khác.

Có thể tìm thấy ở truyện này những đoạn văn tuyệt tác về tình mẫu tử, ví dụ đoạn ba mẹ con trong đêm ly biệt, một cảnh “vừa êm đềm vừa đau đớn”. Đoạn văn này dưới tay bút Nam Cao tôi cho là xuất sắc hơn hẳn đoạn văn tả chị Dậu với đứa con bị bán cùng đàn chó, dưới tay bút Ngô Tất Tố trong Tắt đèn. Thiết nghĩ, đoạn văn này rất xứng đáng được sử dụng làm bài giảng văn cho học trò.

Truyện Áo vải (tuần báo Truyền Bá, số 170, ngày 29-3-1945) lại bộc lộ cái nhìn thiện cảm đầy trân trọng của Nam Cao đối với “người nhà quê”. Không khí chiến tranh thế giới lan đến xứ này, các thành phố lớn như Hải Phòng bị ném bom, dân thành phố chia nhỏ gia đình, tản cư về các vùng quê. Bà Hoan Ký từ Hải Phòng đưa hai con về gửi nhà chị cu Thiêm – vú em nhà bà ngày trước – ở một làng quê xa, cho hai con đi học trường làng với con chị, quen dần với cuộc sống làng quê. 

Những lời này của bà Hoan Ký chứa đựng sự khẳng định của tác giả: “Tôi cho chúng nó về đây, là để chúng nó nếm qua cái vị nhà quê, kẻo chúng nó quen ăn ngon mặc lành mãi, không biết rằng còn có những người ăn đói mặc rách, khổ sở như thế nào. Với lại cũng để cho chúng nó được gần gũi một ân nhân của mẹ chúng nó xưa, một con mẹ nhà quê chỉ mặc áo vải suốt đời, nhưng còn đáng trọng bằng mười kẻ mặc lụa là gấm vóc”.

Truyện Áo vải của Nam Cao còn như báo trước sự trải nghiệm của những “thị dân xã hội chủ nghĩa” sơ tán về các vùng thôn quê hợp tác xã ở miền Bắc, những năm 1964 – 1975!

Đầy tài năng ở các đề tài khác

Sách trong các série Hoa Mai, Bọ Ngựa, Truyền Bá, Nhi Đồng Họa Bản đều nhắm đến độc giả niên thiếu. Can dự sách văn học ở khu vực thể tài ấy, ngòi bút Nam Cao không chỉ mô tả, thể hiện đời sống đương thời ở làng quê, mà còn mở rộng khả năng sáng tác của mình sang các phạm vi khác: viết mới truyện cổ tích, viết truyện phiêu lưu, truyện hình sự…

Con mèo mắt ngọc (sách Hoa Mai, số 10, Tết 1942) là một sáng tác cổ tích đặc sắc, một kiểu truyện Tấm Cám được viết mới lại. Ở truyện này, Nam Cao tự chứng tỏ không chỉ nắm vững và giỏi vận dụng các mô típ truyện cổ tích, mà còn dám và biết đưa vào tác phẩm những yếu tố của tự sự kiểu tiểu thuyết.

Các truyện Đảo Hang Cọp (sách Bọ Ngựa, tháng 10-1942), Thám hiểm châu Phi (Nhi Đồng Họa Bản, số 12 và 13, tháng 10-1942) đều là truyện phiêu lưu, tuy Đảo Hang Cọp là truyện hư cấu, còn Thám hiểm châu Phi lại là chuyện thực về các nhà thám hiểm Anh Mỹ, trong đó Nam Cao đã dùng nhân vật thiếu niên làm điểm tựa trần thuật cho câu chuyện, miêu tả chuyến thám hiểm vùng hồ Victoria ở Đông Phi vào năm 1875 của Henry Morton Stanley (1841 – 1904), cho thấy hiểu biết sâu rộng, chi tiết của Nam Cao về địa lý lịch sử.

Đọc tác phẩm này của Nam Cao, ta sẽ không ngạc nhiên khi thấy, về sau, trong mấy năm làm báo Cứu Quốc ở chiến khu Việt Bắc, Nam Cao đã dành thời gian cùng một số người khác biên soạn một loạt cuốn sách giáo khoa địa lý (châu Âu, châu Á, châu Phi, địa lý Việt Nam), được in lại nhiều lần.

Cuốn Bảy bông lúa lép (sách Hoa Mai, số 40, tháng 2-1944) chỉ gồm ba đoạn rút từ kinh Thánh. Ta biết, gia đình Nam Cao vốn theo Công giáo. Cuốn sách cho thấy Nam Cao không chỉ là một giáo dân như mọi giáo dân, mà còn là một nhà văn, một trí thức Công giáo. 

Cuốn sách còn dành 10 trang cuối nói về “Nước Việt Nam về thời thượng cổ”, rút từ sách Việt Nam sử lược của Trần Trọng Kim. Như vậy, ta có thể nhận xét, Nam Cao đã đem ý thức về tôn giáo của mình và gia đình mình gắn với ý thức về dân tộc mình, Tổ quốc mình.

Có thể thấy rõ, ở di sản sáng tác của Nam Cao, bên cạnh số truyện ngắn, tiểu thuyết đã và đang được lưu hành, vẫn còn một số lượng đáng kể những tác phẩm có nguy cơ mất hẳn, dù đã được công bố trên sách báo ngay lúc tác giả còn sống. 

Sưu tập này chỉ mới tìm lại thêm được một số sáng tác của Nam Cao, chủ yếu là những truyện ông đã viết và in trong các loại sách phổ thông dành cho tuổi học trò của một số nhà sách ở Hà Nội những năm 1940 – 1945. 

Những sáng tác này có thể bổ sung cho công chúng độc giả những nét chưa biết đến về phạm vi miêu tả, khả năng sáng tác của nhà văn Nam Cao, hoặc làm sâu sắc hơn những nét đã từng biểu lộ rõ ở những sáng tác đã biết.

Việt Nam hiện vẫn không hiếm những trường hợp tác gia văn học các giai đoạn khác nhau mà di sản sáng tác bị mai một, không đến được với công chúng độc giả và giới sáng tác, phê bình. 

Những mất mát ấy không chỉ là tổn thất riêng của các tác gia đã quá cố và thân nhân họ, mà còn là mất mát, thiệt thòi chung cho công chúng độc giả, cho tài sản văn học chung của dân tộc.

LẠI NGUYÊN ÂN /Theo Tuổi Trẻ

---

(*) Những kết quả khảo sát này được soạn thành một sưu tập, lấy tên một truyện là Người câm biết nói để gọi tên (Nhà xuất bản Hội Nhà Văn, 2021).

Theo Tuổi Trẻ

CEO 8x xinh đẹp biến ứng dụng chia sẻ xe đạp thành “kỳ lân”: Từ cô phóng viên đến sự nghiệp trị giá 10 tỷ USD, lọt top 25 phụ nữ mới nổi ở châu Á của Forbes

Từ một phóng viên về công nghệ, Hồ Vĩ Vĩ đã khởi nghiệp thành công và trở thành doanh nhân thành đạt, đưa giá trị của công ty đạt 10 tỷ USD chỉ sau 3 năm khiến nhiều người ngưỡng mộ.

Hồ Vĩ Vĩ sinh năm 1982 tại Đông Dương, tỉnh Chiết Giang, trong một gia đình bố mẹ cô đều là nhà điêu khắc gỗ. Ngay từ khi còn nhỏ, cô đã mơ ước trở thành một phóng viên, nhà báo. Lớn lên, cô thi đỗ Khoa Báo chí của Cao đẳng Thành Phố, Đại học Chiết Giang. Sau khi tốt nghiệp, cô tới Bắc Kinh và trở thành nhà báo như mơ ước thuở bé.

Đầu tiên, Hồ Vĩ Vĩ làm cho trang “Tin tức kinh tế hàng ngày”, phụ trách mảng Khoa học công nghệ và Ô tô. Giống như tất cả các sinh viên mới tốt nghiệp thời đó, công việc của Vĩ Vĩ bắt đầu với mức lương 4 chữ số. Sau đó, cô chuyển công việc sang một số tờ bào kahsc

Do tính chất công việc, ngày nào Vĩ Vĩ cũng phải làm việc bên ngoài rất nhiều. Mặc dù tình hình giao thông thời ấy không tắc nghẽn như bây giờ, nhưng vào giờ cao điểm thì muốn gọi một chiếc taxi cũng khó. Vì vậy, Vĩ Vĩ đã nảy ra ý tưởng: Vào lúc tắc đường mà có một chiếc xe đạp thì tốt quá!

Hồ Vĩ Vĩ đã có ý tưởng về xe đạp chia sẻ từ rất sớm (Ảnh: Internet)

Trên thực tế, Trung Quốc lúc ấy đã có nhiều thành phố có xe đạp công cộng, nhưng vì thủ tục rườm rà, cách thức quản lý chưa phù hợp nên rất ít người sử dụng. Chính cô cũng đã tự mình trải nghiệm. Một lần trong nước, một lần ở nước ngoài khi đi du lịch, cô đều không thuê được xe bởi các thủ tục về thẻ xe, điểm thuê xe, trả xe… quá phức tạp.

Trải qua tình trạng ấy 2 lần liên tiếp, Hồ Vĩ Vĩ nghĩ: “Tại sao việc thuê xe đạp lại khó đến vậy? Tại sao mọi người không thể nghĩ ra cách nào thuê xe thuận tiện hơn? Tại sao dịch vụ cho thuê xe đạp không thể đơn giản hóa bằng cách thanh toán di động?”

Bằng cách này, ý tưởng ban đầu về việc chia sẻ xe đạp đã nảy sinh trong tâm trí Hồ Vĩ Vĩ. Vốn là một người nhạy bén, cô cũng cảm nhận được những cơ hội kinh doanh đằng sau đó.

Trên thực tế, lúc ấy Vĩ Vĩ đang trên con đường khởi nghiệp. Cô sáng lập trang web “Geek Auto”, một phương tiện truyền thông ô tô mới, chuyên đưa tin về ô tô. Cũng nhờ vậy mà Vĩ Vĩ rất dễ dàng liên hệ với những người trong ngành, ví dụ như Lý Bân, nhà sáng lập NIO.

Xe đạp Mobike (Ảnh: Internet)

Trùng hợp thay, thời điểm đó Lý Bân cũng có ý tưởng về xe đạp công cộng. Khi biết ý định của Vĩ Vĩ, ông đã cho cô thêm một “cú huých” mạnh: “Cô làm đi, tôi sẽ đầu tư!” Thực tế đã chứng minh, tầm nhìn của Lý Bân không hề sai.

Ngay sau đó, Hồ Vĩ Vĩ thành lập dự án Mobike, Lý Bân là nhà đầu tư vòng 1 với số tiền 1,46 triệu NDT (hơn 5 tỷ VNĐ). Sau đó, vào tháng 1 năm 2015, Công ty TNHH Công nghệ Mobike chính thức được thành lập tại Bắc Kinh. Khi đó, Hồ Vĩ Vĩ 32 tuổi.

Sau khi thành lập công ty, Vĩ Vĩ chính thức khởi động dự án. Việc đầu tiên cô làm là thiết kế xe đạp có chất lượng tốt, và những khó khăn cũng bắt đầu từ đây. Cô định lượng chi phí cho mỗi chiếc xe là 800 tệ, tuy nhiên thực tế lại là 2000 tệ/chiếc. Cộng thêm các khoản chi phí khác, Vĩ Vĩ thực sự không kham nổi. Nhưng thật may mắn, dưới sự giúp đỡ của Lý Bân, mọi việc đã ổn thỏa.

Tháng 1 năm 2015, Công ty TNHH Công nghệ Mobike chính thức được thành lập (Ảnh: Internet)

Cuối năm 2015, Vương Hiểu Phong, một cựu giám đốc điều hành của Uber tại Trung Quốc cũng đã gia nhập Mobike với tư cách là người đồng sáng lập và Giám đốc điều hành.

Sau khi ra mắt, Mobike đã nhận được nhiều vòng tài trợ do mọi người nhìn thấy sự khả quan của “kinh tế chia sẻ”.

Đầu năm 2016, xe đạp chia sẻ Mobike chính thức vận hành thử nghiệm tại Thượng Hải. 10 tiếng sau khi được đưa ra thị trường, tất cả xe đều được thuê sạch. Sau khi đi vào hoạt động thực tế, một vài vấn đề đã nảy sinh nhưng nữ doanh nhân thông minh đều giải quyết rất êm đẹp và khéo léo.

Vào tháng 9 cùng năm, tài trợ vòng C của Mobike vượt 100 triệu USD. Tháng 1 năm 2017, tài trợ vòng D là 215 triệu USD. Tháng 6 năm 2017, vòng tài trợ E là hơn 600 triệu USD. Tuy nhiên, thành công của Mobike tại Trung Quốc không đủ để khiến Vĩ Vĩ hài lòng, cô và đồng đội đã mở rộng hoạt động ra nước ngoài.

Mobike đã được mở rộng ra thị trường nước ngoài (Ảnh: Internet)

Tháng 8 năm 2017, Mobike đã vào Thái Lan, một quốc gia có nền du lịch phát triển ở Đông Nam Á. Sau đó, Mobike đã liên tiếp thâm nhập vào thị trường các nước như Singapore, Anh, Nhật Bản, Malaysia… Số lượng người dùng toàn cầu của Mobike vượt 100 triệu người và cung cấp hơn 20 triệu dịch vụ du lịch mỗi ngày.

Chỉ trong vòng 3 năm kể từ khi thành lập, Mobike đã liên tiếp thu được khoản đầu tư trị giá hơn 1 tỷ USD, và mức định giá của công ty đã có lúc hơn 10 tỷ USD, trở thành “công ty kỳ lân” lớn nhất trong ngành chia sẻ.

Năm 2017, Chương trình Môi trường Liên Hợp Quốc đã trao tặng Mobike Giải thưởng Doanh nghiệp Xuất sắc “Người bảo vệ Trái đất 2017”, Mobike cũng là công ty đầu tiên của Trung Quốc nhận được giải thưởng này. Tạp chí truyền thông Fortune của Mỹ cũng đã vinh danh Mobike là một trong “50 công ty đã thay đổi thế giới năm 2017”.

Cuối năm 2017, việc phát triển của Mobike bắt đầu có hàng loạt vấn đề.

Sau thành công của Mobike, hàng loạt các công ty xe đạp chia sẻ được mở ra. Vì vậy, luật đã ban hành một loạt quy định để kiểm soát tình trạng hỗn loạn của xe đạp chia sẻ, yêu cầu chủ xe phải bảo trì, bảo dưỡng xe đạp theo quy định, tuân thủ các quy định về bãi đậu xe…

Việc thắt chặt các quy định đã đẩy Mobike vào tình thế khó khăn, buộc Hồ Vĩ Vĩ phải đưa ra quyết định dứt khoát. Ngày 4/4/2018, Mobike đã được Hồ Vĩ Vĩ bán cho Meituan với giá 18,5 tỷ NDT (gần 3 tỷ USD). Meituan đã tiếp nhận khoản nợ phát sinh của Mobike, và Mobike được sáp nhập vào Meituan để trở thành “Xe đạp Meituan”. Dựa trên 9% cổ phần, Hồ Vĩ Vĩ đã nhận về 1,5 tỷ NDT (khoảng 236 triệu USD).

Sau khi rời Mobike, Hồ Vĩ Vĩ vẫn tiếp tục sự nghiệp của mình (Ảnh: Internet)

Trên thực tế, sau khi Meituan mua lại Mobike, Hồ Vĩ Vĩ vẫn tiếp tục giữ chức vụ CEO và điều hành công ty. Thậm chí, vào tháng 5, cô còn có tên trong danh sách “Top 25 Phụ nữ mới nổi Châu Á” của tạp chí Forbes.

Nửa năm sau khi Meituan mua lại Mobike, Hồ Vĩ Vĩ đã từ chức. Vốn là một cô gái dám nghĩ dám làm, dám xông pha, Hồ Vĩ Vĩ vẫn tiếp tục hành trình khởi nghiệp của mình. Cuối năm 2018, cô trở thành giám đốc của WKUP Bicycle – một thương hiệu chuyên thiết kế và sản xuất xe đạp chất lượng cao cho người dân thành thị.

Không chỉ dừng lại ở lĩnh vực xe đạp, Hồ Vĩ Vĩ còn bắt đầu dấn thân vào lĩnh vực phát triển phần mềm máy tính. Vào ngày 9 tháng 5 năm 2019, Công ty TNHH Phát triển Công nghệ Khảo Thụy Thượng Hải được thành lập.

Hiện tại, Hồ Vĩ Vĩ mới 40 tuổi, tương lai vẫn còn vô vàn cơ hội phía trước. Về câu chuyện của Mobike, có lẽ Vĩ Vĩ chọn ra đi vì cô ấy đã nhìn trước được những rắc rối, nhưng không thể phủ nhận rằng cái nhìn sâu sắc và nhạy cảm của cô ấy với cuộc sống cũng là điều chúng ta cần học hỏi.

Phương Thu / Theo Nhịp sống kinh tế Theo Nhịp sống kinh tế Copy link

Dạ dày của con người có thể làm tan lưỡi dao cạo và những sự thật bất ngờ

HỮNG SỰ THẬT DƯỚI ĐÂY CÓ THỂ KHIẾN NHIỀU NGƯỜI BẤT NGỜ.

1. Dạ dày của con người có thể làm tan lưỡi dao cạo

Đừng lo lắng nếu bạn lỡ nuốt phải lưỡi dao cạo.

Khoa học chứng minh rằng cơ thể con người mạnh mẽ hơn bạn tưởng. Sở dĩ là bởi axit trong dạ dày rơi vào khoảng 1.0 đến 2.0. Axit thường được xếp hạng từ 0 đến 14 – độ pH càng thấp thì axit càng mạnh. Trong một nghiên cứu được xuất bản của tạp chí Gastrointestial Endoscopy, các nhà khoa học phát hiện ra rằng phần “dày phía sau của lưỡi dao một cạnh” có thể tan ra trong vòng 2 tiếng bởi nồng độ axit của dạ dày.

2. Oxy của Trái đất thực chất sinh ra từ đại dương

Bạn đã bao giờ tò mò rằng oxy đến từ đâu chưa? Có thể ý nghĩ đầu tiên lóe lên trong đầu bạn là từ rừng mưa. Tuy nhiên, sự thật lại không phải như vậy. Theo Sở Hải Dương Quốc gia (Mỹ), không khí trong lành mà chúng ta hít thở hàng ngày thực chất đến từ những sinh vật phù du sống dưới biển. Tảo biển và những sinh vật quang hợp khác sản sinh ra hơn một nửa oxy trên thế giới.

3. Đám mây có thể nặng đến hàng triệu pound

Giấc mơ trôi bồng bềnh trên những đám mây nhẹ như bông thời thơ ấu của bạn hoàn toàn là phản khoa học. Theo Cục Khảo sát Địa chất Mỹ, cân nặng của một cụm mây trung bình rơi vào khoảng 1 triệu pound. Cân nặng này tương đương với một chiếc máy bay lớn nhất thế giới chất đầy hàng hóa và hành khách.

4. Chuối có tính phóng xạ

Chuối chứa Kali và bởi Kali có tính oxy hóa nhanh trong không khí khiến cho loại quả này có tính phóng xạ nhẹ. Nhưng khoan hãy lo lắng – bởi bạn cần ăn 10 triệu quả chuối cùng một lúc mới có thể chết bởi chất độc phóng xạ có trong chúng, theo Joe Schwarcz, Thạc sĩ Đại học McGill.

5. Nước nóng đông đá nhanh hơn nước lạnh

Điều này nghe có vẻ mâu thuẫn nhưng thực chất lại vô cùng hợp lí. Hiệu ứng gây ra hiện này gọi là hiệu ứng Mpemba. Các nhà khoa học hiện nay tin rằng điều này là do vận tốc của các hạt nước có sự phân bố cụ thể trong khi chúng còn nóng. Điều này cho phép nước nóng dễ đóng băng hơn. Theo nghiên cứu của Đại học Carlos III Madrid, nếu phát hiện này là đúng, chúng có thể được áp dụng cho những việc làm hàng ngày như làm mát các thiết bị điện tử.

6. Đàn ông có khả năng mù màu cao hơn phụ nữ

Viện Mắt Quốc gia Mỹ giải thích rằng các gen gây ra loại mù màu phổ biến nhất được tìm thấy trên nhiễm sắc thể X. Ngay cả khi phụ nữ có một trong hai nhiễm sắc thể là X, thì một gen hoạt động bình thường sẽ bù đắp cho sự mất mát của gen X còn lại. Nếu nam giới chỉ thừa hưởng gen duy nhất trên nhiễm sắc thể X, họ sẽ bị mù màu.

7. Con người có khả năng sản sinh ra nọc độc

Mặc dù hiện tại con người chưa sản sinh ra nọc độc, nhưng về mặt kỹ thuật, chúng ta sở hữu khả năng này. Trên thực tế, tất cả các loài bò sát và động vật có vú đều có thể sản sinh ra nọc độc. Theo một bài báo đăng trên tạp chí Kỷ yếu của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Mỹ, chúng ta có mọi công cụ để thực hiện điều này, nhưng làm được hay không thì phải phụ thuộc vào quá trình tiến hóa của loài người.

Theo Khánh Linh / Trí thức trẻ

Thấy gì qua vụ án ở Cục lãnh sự : “Kiếm ăn trên xương máu đồng bào”

Bốn cán bộ Cục Lãnh sự Bộ Ngoại giao bị bắt

Bốn cán bộ thuộc Cục Lãnh sự Bộ Ngoại giao vừa bị khởi tố và bắt giam vì tội nhận hối lộ khi thực hiện các chuyến bay ‘giải cứu’ công dân bị kẹt ở nước ngoài trong hai năm dịch COVID-19 vừa qua. Nhiều ý kiến chỉ trích nặng nề, mỉa mai rằng cán bộ nhà nước dùng những từ ngữ cao đẹp như các “chuyến bay giải cứu”, “chuyến bay nhân đạo”, nhưng thực chất là lợi dụng dịch bệnh, tình cảnh khó khăn của người dân Việt Nam ở nước ngoài để trục lợi, kiếm ăn trên sự đau khổ của chính đồng bào mình.

Trung tướng Tô Ân Xô, Chánh văn phòng Bộ Công an, công bố hôm 28/1 rằng những người này đã có hành vi sai phạm trong quá trình xét duyệt cấp phép cho các công ty thực hiện chuyến bay đưa công dân Việt Nam từ nước ngoài về nước nhằm trục lợi cá nhân.

Bốn người bị khởi tố và bắt giam gồm bà Nguyễn Thị Hương Lan, Cục trưởng Cục Lãnh sự, Bộ Ngoại giao; ông Đỗ Hoàng Tùng, Cục phó; ông Lê Tuấn Anh, Chánh văn phòng của cục và ông Lưu Tuấn Dũng, Phó phòng bảo hộ công dân của Cục.

“Kiếm tiền trên xương máu đồng bào”

Ông Hoàng Hùng là admin của nhóm “Tôi và Sứ quán” với gần 40.000 thành viên, hầu hết là người Việt sinh sống, làm việc và học tập ở nước ngoài. Ông đã theo dõi sát tình trạng công dân Việt Nam gặp khó khăn để tìm đường về nước, và cũng đã nhiều lần gởi kiến nghị cho các cơ quan chức năng có thẩm quyền liên quan, nhưng tất cả đều không được hồi đáp trong suốt hai năm qua.

Ông Hùng nêu quan điểm với Đài Á châu Tự do rằng đến bây giờ mới bắt giam và khởi tố vụ án là khá chậm trễ, nhưng dù sao chậm cũng còn hơn là không.

Theo ông, tình trạng trục lợi từ các chuyến bay đưa công dân Việt Nam về nước đã xảy ra từ hai năm nay. Trên diễn đàn “Tôi và Sứ quán” đã có rất nhiều lời kêu cứu rằng họ phải trả giá vé cao ngất ngưỡng mới được về nước:

“Rất nhiều người Việt mà người thân mất, hay người thân đau ốm, có những trường hợp như thế mà không thể về được. Có những trường hợp phải mua đến tận 8.000 đô-la để mà về Việt Nam.

Và theo con số tôi tính toán, mỗi một chuyến bay như thế họ sẽ bỏ túi được khoảng từ 100 đến 200 ngàn đô-la và họ chia chác với nhau. Họ làm trên xương máu của đồng bào trong mùa dịch bệnh.”

Trên mạng xã hội, dư luận vô cùng phẫn nộ, nhiều người thậm chí còn dùng từ ngữ khá nặng nề để chỉ trích những cán bộ nhận hối lộ trong vụ án này. Ông Nguyễn Đức Minh, một người Việt đang sinh sống tại Mỹ, chia sẻ trên trang Facebook cá nhân:

“Mỗi năm, gần 200 nghìn lao động phổ thông của đất nước này đã phải ra nước ngoài tìm việc để có được thu nhập tốt hơn. Là do các doanh nghiệp trong nước không tạo đủ việc làm có thu nhập tốt cho họ. Là do nhiều quan chức còn mải đặt ra đủ thứ giấy phép, thủ tục để kiếm tiền từ các doanh nghiệp…

Mình cứ nghĩ đến cảnh những người lao động phổ thông đã phải vay mượn để đi lao động tại nước ngoài nay phải chịu cảnh thất nghiệp do đại dịch. Chi phí sinh hoạt thì đắt đỏ, thu nhập thì không có, phải sống chui rúc cả chục người trong những phòng trọ chật hẹp. Họ chỉ mong được về lại với gia đình, họ hàng để nương tựa.

Vậy mà vẫn có những quan chức sẵn sàng nhận hối lộ để rồi tước đi cái ước muốn đơn giản nhất của đồng bào như vậy.”

Bà Nguyễn Thuỳ Dương, một người thường xuyên lên tiếng trước các vấn đề xã hội, phản ứng khá gay gắt về vụ việc này:

“Mỗi tấm vé về quê hương giữa lúc eo hẹp về kinh tế, nguy hiểm về tính mạng. Xót xa, căm phẫn, đau thương biết nhường nào. Đồng Bào ở nước ngoài tự bấu víu vào nhau, tự cày bừa để kiếm một suất về quê. Nhân văn ở đâu? Giải cứu chỗ nào? Ngạo nghễ đón ai hay chỉ là cuộc bán mua sòng phẳng thậm chí cao giá…

Thiêng liêng hai tiếng đồng bào bao nhiêu, thì kiếm ăn trên nỗi sợ hãi của đồng bào càng man rợ bấy nhiêu.”

Người Việt mắc kẹt kêu cứu

Từ tháng 3/2020, do ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, Chính phủ Việt Nam tạm ngừng nhập cảnh đối với tất cả người nước ngoài và người gốc Việt được miễn visa vào Việt Nam.

Bên cạnh đó, Việt Nam cũng ngưng hoàn toàn các chuyến bay quốc tế thương mại nhập cảnh. Chỉ có một vài chuyến bay mỗi tháng tại các nước do Đại sứ quán tổ chức đưa người Việt về, mà báo chí nhà nước gọi là các “chuyến bay giải cứu” hay “chuyến bay nhân đạo”.

Điều này đẫn đến tình trạng hàng ngàn người, bao gồm công nhân, lao động phổ thông, du học sinh mất việc làm hoặc hết hạn visa ở các nước như Đài Loan, Nhật Bản hay Dubai… phải lên mạng kêu cứu vì không thể hồi hương.

Ông Hoàng Hùng cho biết, ngay khi Việt Nam ra lệnh hạn chế nhập cảnh, ông đã đăng một số bài viết nhằm cảnh báo, và gởi kiến nghị cho Cục lãnh sự, nói rằng nếu không giải quyết vấn đề chuyến bay hồi hương cho công dân Việt Nam, có thể sẽ gây ra nhiều hệ luỵ mang tính chất nhân đạo cho người Việt bị mắc kẹt ở nước ngoài.

Nhưng tất cả những lời kiến nghị của ông Hùng đều rơi vào im lặng trong suốt hai năm qua, cho đến ngày các quan chức ngành Ngoại giao bị bắt.

Không tìm được vé trên các chuyến bay nhân đạo, nhiều người đã tự tìm ra cách chủ động về Việt Nam thông qua các cửa khẩu đường bộ với Lào hay Campuchia.

Hành trình này hoàn toàn hợp pháp, nhưng không hề dễ dàng. Nó tốn kém thời gian và công sức hơn rất nhiều so với việc bay thẳng về nước.

Ngày 31/1, Thủ tướng Chính phủ Việt Nam Phạm Minh Chính phát biểu biểu dương lực lượng công an đã nắm chắc tình hình, phát hiện, khởi tố, điều tra vụ án xảy ra tại Cục Lãnh sự, Bộ Ngoại giao.

Một số nạn nhân từng phải mua vé giá cao và người quan sát vụ việc này nói với RFA rằng một mình Cục Lãnh sự không thể lộng hành như thế trong suốt hai năm qua. Vì sao phòng vé dịch vụ lại có vé? Có sự tiếp tay của nhân viên Sứ quán hay không? Đó là những vấn đề cần được mở rộng điều tra.

Người Việt lên máy bay từ Singapore về VN hôm 7/8/2020. Reuters

Giá vé bị đội lên cao

Trở lại thời điểm từ đầu năm 2021, nhu cầu về nước của công dân Việt Nam từ khắp nơi trên Thế giới tăng cao, mà số lượng “chuyến bay giải cứu” lại rất ít, mỗi nước chỉ có hai, ba chuyến bay mỗi tháng. Do đó, Chính phủ Việt Nam bắt đầu mở lại một số các chuyến bay charter.

Những chuyến bay này do các đơn vị, tổ chức đứng ra xin công văn cho phép nhập cảnh về Việt Nam, sau đó thuê máy bay rồi quảng cáo bán vé cho những người có nhu cầu về nước.

Những chuyến bay như vậy không cần đăng ký với Sứ quán Việt Nam, không phải chờ đợi quá lâu, bù lại, giá vé máy bay và chi phí cách ly khi về Việt Nam bị đội lên rất cao.

Ông Nguyễn Sỹ, đang ở Đài Loan, kể câu chuyện cùa mình với Đài Á châu Tự do rằng cả hai vợ chồng của ông xuất khẩu lao động sang Đài Loan làm việc. Hồi cuối năm ngoái, vợ ông Sỹ hết hạn hợp đồng và mang thai nên cần được về Việt Nam.

Cả hai đăng ký chuyến bay nhân đạo với Văn phòng Kinh tế Văn hoá Việt Nam ở Đài Bắc. Dù thuộc diện được ưu tiên theo quy định của các chuyến bay nhân đạo, nhưng chờ đến sáu tháng vẫn chưa được thông báo có vé về.

Cả hai buộc lòng phải tìm mua vé của các chuyến bay được gọi là thương mại với giá hơn 2000 đô-la, đắt gấp ba – bốn lần giá vé nhân đạo:

“Đăng ký thì mình đăng ký chuyến bay nhân đạo bởi vì chuyến bay nhân đạo vé rẻ hơn. Bình quân trước đây là khoảng mười mấy ngàn Đài tệ (khoảng 10 triệu đồng – PV).

Vợ tôi sau rồi chờ không được mình phải về thương mại. Mình liên hệ cho các hãng vé mình, một vé như vậy là khoảng  49 cho tới 56 ngàn Đài tệ cho một vé thương mại.”

Ông L, hiện đang ở Cộng Hoà Séc, cho biết ông về Việt Nam hồi tháng 11 năm ngoái với giá vé là 2000 Euro, so với giá gốc chỉ từ 1000 đến 1400 Euro mà thôi.

Ông cũng đăng ký với Sứ quán để mua vé giá rẻ nhưng không được trả lời, sau phải tìm tới mua vé ở các văn phòng môi giới với giá cao hơn.

Khi về đến Việt Nam, giải quyết xong công việc thì ông quay trở lại Séc ngay. Ông này nói rằng điều buồn cười ở chỗ là ông tìm vé quay lại Séc rất dễ dàng, và với giá chỉ 700 Euro, dù Séc không phải là nước mà ông mang quốc tịch:

“Sau khi hết cách ly, về lo việc gia đình xong là quay lại Séc luôn rồi. Vé tương đương với khoảng 700 Euro thôi, trong khi tiền về là hơn 2000.

Chiều sang Séc thì chỉ gọi điện trước một hai hôm. Giá vé đấy chấp nhận được chứ không có đắt, chỉ có Việt Nam nhà mình ở châu Âu thì mới bị chặt chém như thế thôi!”

Cần mở rộng điều tra hệ thống “chân rết” của Cục lãnh sự ở nước ngoài.

Ông L. tỏ ra vui mừng trước thông tin các cán bộ Cục lãnh sự Bộ Ngoại giao bị bắt vì nhận hối lộ. Ông nói cần phải phanh phui tất cả những người khác còn liên quan trong vụ án này:

“Mình chỉ biết bắt là mình hoan hô, mình vui mừng và mong Nhà nước là phải phanh phui tất tần tật ra, chứ không phải chỉ có những người đó. Nó là cả một đường dây, cả một hệ thống.

Rất nhiều người liên quan đến vụ đấy, từ trên xuống dưới. Ai cấp phép họ làm những việc như thế, rồi tất cả những người có liên quan, kể cả những phòng vé này, tại sao họ lại có được suất vé để bán cho cho những người cần về.”

Ông Hoàng Hùng cho biết, ông đang kêu gọi các nạn nhân gởi đơn tố cáo về việc đã từng buộc phải mua vé về nước với giá cao gấp nhiều lần giá gốc, đồng thời đề nghị cơ quan hữu trách giải quyết điều tra rõ vụ việc, đưa những kẻ lừa đảo tiền ra toà và trả lại tiền cho nạn nhân.

Theo ông Hùng, vụ án này cần phải được mở rộng điều tra ra các Cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài. Bởi vì hiện giờ còn quá nhiều điều cần phải được làm rõ. Ví dụ như Sứ quán luôn thông báo là không có vé cho dù người đăng ký từ rất lâu, việc xét duyệt danh sách về nước không minh bạch, các dịch vụ có bán vé với giá “cắt cổ”:

“Tôi không biết là Việt Nam có mở rộng điều tra ra các Lãnh sự Việt Nam ở nước ngoài hay không. Vì thực tế ra là hệ thống chân rết ở các Đại sứ quán Việt Nam ở nước ngoài chắc chắn là có chứ không phải là không. Có thế thì bên Cục lãnh sự họ mới lộng hành đến như thế.

Bản thân tôi muốn là thông qua những đơn tố cáo của người dân Việt Nam ở nước ngoài để bộ công an phải mở rộng điều tra sang các Đại sứ quán Việt Nam ở nước ngoài, các cơ quan đại diện của Việt Nam tại nước ngoài và như thế thì mới giải quyết được.”

Ông Hùng nói hiện nay còn muốn tố cáo cả việc lạm thu tiền vượt quá mức phí và lệ phí theo quy định của Bộ Tài chính Việt Nam. Vấn đề đó đã tồn tại hơn 20 năm nay ông đã kiến nghị rất nhiều lần mà không được giải đáp.

Văn phòng Thủ tướng hôm 31/1 cũng ra công văn về giải pháp bảo hộ công dân Việt Nam ở nước ngoài về nước. Theo đó, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu nhanh chóng đưa các công dân còn bị mắc kẹt ở nước ngoài về nước ngay trong dịp Tết.

Theo RFA

Tập Cận Bình coi chừng phía sau lưng (Craig Singleton: Xi Jinping Is Watching His Back)

Những lời hùng biện của ông ta đã trở nên hoang tưởng — và việc cố gắng bám trụ ở Bắc Kinh cũng không giúp được gì.

Tác giả: Craig Singleton – thành viên cấp cao về Trung Quốc tại Tổ chức Bảo vệ các nền Dân chủ (China fellow at the Foundation for Defense of Democracies) và là một cựu quan chức ngoại giao Hoa Kỳ.

Những ngày này hình ảnh của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình xuất hiện khắp các mặt báo nhưng trong đời thực, ông Tập đã hoàn toàn biến mất khỏi vũ đài thế giới. Kiên trì bám trụ ở Bắc Kinh hơn 700 ngày, ông Tập đã không xuất hiện tại Đại hội đồng Liên hiệp quốc năm ngoái, tại hội nghị thượng đỉnh G20 ở Rome và hội nghị thượng đỉnh về khí hậu của Liên hiệp quốc ở Glasgow, Scotland. Sự vắng mặt của ông Tập xảy ra giữa lúc ông và đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ) phải đối diện với những khó khăn trầm trọng ở trong nước, bao gồm tình trạng thiếu năng lượng tràn lan, tỷ lệ thất nghiệp gia tăng và thị trường bất động sản trên bờ vực sụp đổ.

Thời thế rõ ràng đã thay đổi so với trước đại dịch COVID-19, khi ông Tập khoe khoang một cách tự tin về việc đưa ra một trật tự toàn cầu mới lấy Trung Quốc làm trung tâm. Việc ông Tập từ chối ra nước ngoài phản ánh rõ mong muốn nhiệt thành của ông ấy là luôn sẵn sàng khống chế bất kỳ đợt bùng phát mới nào của coronavirus, mà tác động dây chuyền của nó đã làm tê liệt sản xuất công nghiệp của Trung Quốc. Nhưng chỉ riêng đại dịch thì không thể giải thích được việc Tập từ chối bỏ trống chiếc ghế quyền lực của mình hay tạm thời gác lại những tham vọng quốc tế lớn lao của ông ta.

Thay vào đó, nếu những tuyên bố mới nhất của ông Tập là một dấu hiệu, thì có một điều gì đó khác khiến ông ta thức trắng đêm: nỗi lo sợ ngày càng tăng về phản ứng chống lại sự cai trị của ông ta từ các phe phái bên trong ĐCSTQ.

Nói một cách rõ ràng, khi nền kinh tế Trung Quốc gặp khó khăn và vị thế toàn cầu của nó sụp đổ, ông Tập nhanh chóng nhận ra rằng sau gần một thập niên cầm quyền, đòi hỏi của ông về “lòng trung thành tuyệt đối” trong ĐCSTQ, tốt nhất cũng chỉ là chuyện viển vông, còn tệ nhất là sự điên cuồng. Và đó là nguyên nhân chính gây lo ngại khi chưa đầy 10 tháng nữa Đại hội Đảng lần thứ 20 của ĐCSTQ sẽ diễn ra, trong đó ông Tập dự kiến ​​sẽ đảm nhận nhiệm kỳ thứ ba trong chức vụ tổng bí thư của đảng – một điều có thời là không thể tưởng tượng được.

“Nếu bạn mềm yếu, cuối cùng mọi người sẽ chết”, ông Tập đã cảnh báo vào tháng Mười Một năm ngoái. Những lời cảnh báo mơ hồ như vậy hầu như không thể hiện sự nắm chắc quyền lực một cách tự tin của một nhà lãnh đạo, nhưng chúng vẫn nổi bật trong bài diễn văn quan trọng của Tập tại Hội nghị Trung ương lần thứ sáu – một cuộc tập hợp quan trọng của giới tinh hoa ĐCSTQ. Chính trong cuộc họp này, ông Tập đã đẩy ra một nghị quyết lịch sử, làm đảo lộn cái tiền lệ đã có hàng thập niên giới hạn các nhà lãnh đạo Trung Quốc trong hai nhiệm kỳ năm năm. Khi làm như vậy, ông Tập đã đặt mình một cách hiệu quả bên cạnh Mao Trạch Đông trong điện thờ các nhà cầm quyền vĩ đại của Trung Quốc.

Nhưng có lẽ cảm nhận được sự mất đoàn kết trong hàng ngũ, ông Tập đã thẳng thừng cảnh báo: “Các bè phái, băng đảng và nhóm lợi ích trong đảng sẽ kiên quyết bị điều tra và trừng phạt”. Về mặt này, ông Tập đã hứa “không khoan nhượng” các quan chức ĐCSTQ nào đặt mình lên trước sự đoàn kết của đảng.

Cũng ít người ngạc nhiên khi thấy ông Tập tránh đề cập đến những cải cách được thể chế hóa bởi Đặng Tiểu Bình, một nhà lãnh đạo cách mạng vĩ đại khác của Trung Quốc. Những cải cách đó bao gồm sự phản đối của Đặng đối với nạn sùng bái cá nhân và việc bãi bỏ các chức vụ chính trị suốt đời. Giới tinh hoa chính trị của ĐCSTQ chắc chắn không thể không chú ý tới những hành động phớt lờ như vậy của ông Tập – giới này từ lâu đã nghi ngờ việc củng cố quyền lực một cách vội vàng và thường lộn xộn của Tập trong suốt mười năm qua.

Lời cảnh báo tháng Mười Một của ông Tập vẫn được giữ kín cho đến Ngày Đầu Năm Mới 2022, khi các đoạn trích chính từ bài diễn văn của ông được đăng trên tạp chí lý luận hàng đầu của ĐCSTQ, tạp chí Cầu Thị (Qiushi). Thời điểm bài diễn văn được phát hành — hơn sáu tuần sau hội nghị trung ương đảng — cũng không đơn thuần là chuyện tình cờ. Thay vào đó, nó được đưa ra với dự định gửi một lời đe dọa rõ ràng đến các thành viên ĐCSTQ vào ngày đầu tiên của một năm có thể là năm tự đắc nhất của ông Tập. Và thông điệp đó là: Hãy đứng vào hàng ngũ trong năm nay, nếu không thì…

Ông Tập đã có một giọng điệu thẳng thắn tương tự tại một sự kiện đầu tháng Mười Hai 2021 khi ông phê chuẩn chiến lược bảo vệ “an ninh quốc gia” của chính phủ ông. An ninh quốc gia là một thuật ngữ trong tiếng Quan thoại chủ yếu được dùng để mô tả các mối đe dọa từ trong nước đối với tính hợp pháp của ĐCSTQ hơn là các thách thức quân sự hoặc địa chính trị. Đứng đầu danh sách các mối đe dọa của năm 2022 không chỉ đơn giản là sự rủi ro về “mất ổn định”, một thuật ngữ tổng hợp được sử dụng trong các tài liệu trước đây. Thay vào đó, ông Tập đã nhấn mạnh quan điểm bảo vệ “an ninh quốc gia”, có nghĩa là bất kỳ mối đe dọa nào đối với nhà nước nói chung đều là mối đe dọa đối với đảng. Việc nhấn mạnh vào phòng ngừa và kiểm soát để duy trì sự gắn kết xã hội chặt chẽ cho thấy một cách tiếp cận chủ động hơn so với trước đây trong công cuộc quản trị đất nước. Nó cũng xảy ra vào thời điểm mà ông Tập nỗ lực tăng gấp đôi vai trò của các đảng viên trong việc bảo vệ cái gọi là “hai tầng bảo vệ” – các đảng viên ĐCSTQ phải bảo vệ một cách thận trọng cả quyền lực của chính quyền trung ương và vị trí lãnh đạo cốt lõi của ông Tập.

Sự tập trung của ông Tập về an ninh của chế độ cũng được đưa ra trong một buổi họp hồi cuối tháng Mười Hai, có mặt gần như mọi thành viên của Ủy ban Thường vụ Bộ Chính trị, cơ quan ra quyết định cấp cao nhất của Trung Quốc. Ông Tập yêu cầu tất cả những người có mặt cam kết bảo vệ thẩm quyền của cơ chế lãnh đạo tập trung, thống nhất của đảng. Nói cách khác, ông đòi hỏi các nhà lãnh đạo đảng phải chứng minh lòng trung thành cá nhân của họ đối với chính ông. Đã bao nhiêu lần các ủy viên Ban Thường vụ phải lặp lại lời cam kết trung thành này trong những năm gần đây? Chắc chắn là vô số lần. Điều khó hiểu hơn là tại sao ông Tập phải liên tục nghe họ tuyên bố điều đó trước công chúng nếu, như ông từng tuyên bố một cách ngang ngược, tương lai chính trị của ông hoàn toàn được bảo đảm?

Lời giải thích đơn giản cho việc ông Tập từ chối rời Trung Quốc và sự thúc đẩy lòng trung thành quá mức gần đây của ông là ông Tập nhận ra mình ngày càng dễ bị tổn thương.

Công bằng mà nói, từ lâu ông Tập Cận Bình đã tìm cách thể hiện sự tự tin như một phương tiện che giấu những nỗi bất an cá nhân và nỗi nghi ngờ sâu sắc của những người thân cận nhất với ông. Vẻ hiên ngang của ông thể hiện mạnh mẽ nhất vào đầu nhiệm kỳ, khi nền kinh tế Trung Quốc nhanh chóng phục hồi sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008. Cá nhân các nhà lãnh đạo đảng có thích và tôn trọng ông hay không dường như không quan trọng hơn so với khả năng của ông mang lại hiệu quả. Và ông đã làm được, gần như với mọi thước đo có thể định lượng.

Đó là cho đến năm 2021. Mặc dù nền kinh tế Trung Quốc đã hạ nhiệt được một thời gian nhưng tăng trưởng đã chậm lại đáng kể trong những tháng cuối năm ngoái. Có thể theo dõi cái áp lực suy giảm này đối với việc quản lý tài chính yếu kém của ông Tập, bao gồm hàng loạt quy định sâu rộng của ông nhằm “kiềm chế sự mở rộng vốn đầu tư một cách mất trật tự” không chỉ trong lĩnh vực công nghệ mà còn trong toàn bộ nền kinh tế Trung Quốc. Các yếu tố khác bao gồm việc đóng cửa các nhà máy như là một phần của chính sách zero-COVID-19, cũng như giá nguyên liệu và nhân công tăng cao.

Bất kể nguyên nhân là gì, sự chậm lại đột ngột rõ ràng của nền kinh tế đã khiến ĐCSTQ lo sợ. Đáng lo ngại hơn nữa, cơ quan thực thi pháp luật hàng đầu của Trung Quốc gần đây đã nhận xét rằng cùng với “suy thoái kinh tế, một số vấn đề sâu xa có thể xuất hiện”.

Vào một thời điểm không thích hợp nhất với Tập — vài tháng trước khi ông đăng quang nhiệm kỳ thứ ba — ở trong đảng đã vang lên những tiếng nói ngày càng khó chịu không chỉ về năng lực chèo lái nền kinh tế của ông Tập mà toàn bộ triết lý điều hành của ông.

Một bài phát biểu gần đây của cựu đại sứ Trung Quốc tại Washington, ông Thôi Thiên Khải (Cui Tiankai), đã thu hút sự quan tâm to lớn trong giới chính trị và ngoại giao Trung Quốc. Sử dụng những từ như “bất cẩn” và “kém năng lực”, Thôi đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về vị thế toàn cầu đang bị xói mòn của Bắc Kinh và khả năng ngày càng tăng của Washington trong việc hạn chế tham vọng của Trung Quốc. Trong một lời chỉ trích gay gắt về cái gọi là ngoại giao chiến binh sói mà ông Tập đã tung ra, Thôi lưu ý Trung Quốc “không nên chiến đấu một cuộc chiến mà chúng ta không chuẩn bị, một cuộc chiến mà chúng ta không chắc thắng, một cuộc chiến giận dữ và tiêu hao sinh lực”. Cụ thể hơn, Thôi cảnh báo, “Mỗi đồng lợi nhuận mà dân tộc chúng ta kiếm được đều hết sức khó khăn mới có, và chúng ta không được để chúng bị cướp đoạt bởi bất kỳ ai hoặc bị tổn thất do sự bất cẩn, lười biếng và kém cỏi của chúng ta.”

Bản chất ngày càng lộ rõ của chiến dịch thúc đẩy chống tham nhũng bề ngoài của ông Tập cũng cho thấy một đảng dường như đang đối đầu với chính mình. Các cuộc thanh trừng của Mao thường bừa bãi, nhắm vào cả những người bạn cũng như kẻ thù không đồng tình với ông ta. Ông Tập thúc đẩy sự trong sạch của đảng chủ yếu nhằm vào những người kế nhiệm tiềm năng và các đối thủ chính trị. Một trường hợp điển hình: trong tuần qua một “bản án tử hình” đã được dành cho Đổng Hồng (Dong Hong), trợ lý thân cận của Phó Chủ tịch Trung Quốc Vương Kỳ Sơn (Wang Qishan), một đối thủ của ông Tập.

Gần đây, một số quan chức cấp cao khác, một số người đã được ông Tập lựa chọn cẩn thận, cũng bị cách chức vì những vi phạm nghiêm trọng liên quan đến tham nhũng. Trong số này có cựu Thứ trưởng Bộ Công an Tôn Lập Quân (Sun Liqun); cựu Bộ trưởng Tư pháp Phó Chính Hoa (Fu Zhenghua); và Phó chủ tịch chính quyền khu tự trị Tây Tạng Trương Vĩnh Trạch (Zhang Yongze). Các quan chức hàng đầu khác của ĐCSTQ, bao gồm cả cựu Phó Bí thư tỉnh Quý Châu Vương Phú Ngọc (Wang Fuyu) và Bí thư thành phố Hàng Châu Chu Giang Dũng (Zhou Jiangyong), cũng đã bị Ủy ban Kiểm tra Kỷ luật Trung ương, cơ quan giám sát kỷ luật hàng đầu của đảng, bắt giữ vì tội tham nhũng.

Vẫn chưa rõ liệu ông Tập có loại bỏ ủy viên Bộ Chính trị nổi tiếng Lật Chiến Thư (Li Zhanshu) sau vụ bê bối bất động sản gây tranh cãi liên quan đến con gái của Lật hay không, chưa kể đến cựu ủy viên Bộ Chính trị Trương Cao Lệ (Zhang Gaoli), người bị ngôi sao quần vợt Bành Súy (Peng Shuai) cáo buộc tấn công tình dục gần đây.

Trong khi cuộc thanh trừng Đổng Hồng phù hợp với vở kịch của Tập, một số cuộc thanh trừng khác đã gài bẫy các quan chức không chỉ do Tập đưa lên mà còn là những người có phẩm hạnh được ông Tập đích thân khẳng định. Không ai trong số họ được coi là đối thủ đáng tin cậy, điều đó cho thấy Tập không cố ý đưa họ lên để dìm xuống. Những bước phát triển này đặt ra nhiều câu hỏi hơn là câu trả lời. Ở mức tối thiểu, chúng cho thấy sau gần 10 năm tại vị, sự lèo lái ĐCSTQ của ông Tập vẫn là một công việc lộn xộn.

Khi danh tiếng toàn cầu của Trung Quốc chao đảo, ngày càng rõ rằng Tập không thể dẫn dắt thế giới vào “kỷ nguyên mới” như ông ta từng dự báo trong khi ông hầu như không rời khỏi cung điện của mình. Và, trong khi ông Tập vẫn tập trung vào việc định vị Trung Quốc như một thế lực thay thế cho Hoa Kỳ, việc ông không ra khỏi nước và những lời hùng biện hoang tưởng gần đây của ông cho thấy các mục tiêu toàn cầu cao siêu của ông Tập có thể sẽ bị đẩy lùi ra sau những thách thức cấp bách hơn ở quê nhà trong phần lớn năm 2022.

Khoảng cách cơ hội hẹp đó cuối cùng có thể tạo cơ hội cho chính quyền Biden hệ thống hóa chính sách

Trung Quốc đã bị trì hoãn từ lâu, mà sau một năm cầm quyền của Biden, vẫn còn là một trong những lỗ hổng chính sách đối ngoại rõ ràng nhất.

Tất nhiên, nhiều nhà quan sát có thể đã diễn dịch sai các dấu hiệu phản kháng lại cuộc đàn áp của ông Tập trong quá khứ, vì vậy sẽ là quá sớm để tiên đoán về sự sụp đổ chính trị của ông Tập. Hơn nữa, đã có sự chuẩn bị chống lại bất kỳ kẻ âm mưu tiềm tàng nào chống lại Tập; những người đang cầu nguyện để ông ta vấp những sai lầm lớn tiếp theo nhưng họ thiếu gần như tất cả các phương tiện để tập hợp những người khác theo mục đích của họ một cách an toàn và tự tin. Ít nhất có một điều chắc chắn: Tập ngày càng lo ngại về những người bên trong Trung Quốc có thể đang làm điều đó.

Nguyên văn: https://foreignpolicy.com/2022/01/28/xi-jinping-ccp-factions-dissent/

Theo Việt -Studies