Người cao thượng

Nhạc sĩ Văn Cao và chuyện kể bên giường bệnh

Chuyện xảy ra đã lâu, song tôi vẫn nhớ như một kỷ niệm khó quên. Tôi bị áp-xe, cánh tay sưng, người bị sốt, phải vào nằm Bệnh viện Việt – Xô. Tôi nằm ở khu B, không ngờ lại trùng với căn phòng của nhạc sĩ Văn Cao.

Hồi ấy lẽ ra ông có thể ở khu A, đúng với tài năng và vị trí của ông, nhưng không hiểu sao ông vẫn nằm ở khu B. Giường ông gần cửa ra vào, còn tôi nằm ở một góc sâu cuối phòng. Bác sĩ khám và bảo tôi phải tiêm kháng sinh loại nặng, nếu không thì phải mổ. Tôi nằm im thiêm thiếp ngủ, khi tỉnh dậy cánh tay lại đau nhức.

Tôi để ý thấy nhạc sĩ Văn Cao thỉnh thoảng lại ngồi dậy tiếp khách. Người vào thăm ông đông. Ông nói chuyện vui vẻ. Tôi không hiểu ông bị bệnh gì. Bác sĩ trực phòng thỉnh thoảng vẫn ngồi nói chuyện với ông vui vẻ và ca ngợi tài năng của ông. Dưới chân giường của bệnh nhân Văn Cao là một dãy dài các chai rượu uống đã hết. Bác sĩ nhìn các chai rượu và bảo: “Xin cụ bớt uống rượu cho thì bệnh mới mau lành, mới mau khỏi”. Nhạc sĩ Văn Cao cười, nói: “Tôi không có rượu có thể bệnh lại tăng thêm. Tôi quen với nó rồi, xin bác sĩ thông cảm”.

Vào một buổi gần trưa, tôi đang thiu thiu ngủ thì nghe một tiếng gọi: “Ông Đức cũng nằm đây à?”. Tôi mở mắt thì thấy anh Văn Tâm, bạn học cùng lớp. Anh Văn Tâm vào thăm nhạc sĩ Văn Cao và trông thấy tôi. Anh hỏi: “Ông bị bệnh gì?”. Tôi nói: “Tôi bị sốt, bị áp-xe tay”. Nhạc sĩ Văn Cao hỏi vọng: “Đứa nào đấy?”. Văn Tâm trả lời: “Ông Hà Minh Đức”. Ông Văn Cao nói tiếp: “Phục binh à? Sao không xưng danh?”. Tôi nói: “Có danh gì mà xưng đâu bác”.

Buổi đầu tiếp xúc là như thế, nhưng sau một vài ngày ở cùng phòng, tôi được nghe nhiều câu chuyện thú vị của nhạc sĩ. Mỗi ngày bà Văn Cao vào thăm và chăm sóc chồng một, hai lần. Tuy đã đứng tuổi, bà vẫn giữ được vẻ đẹp của thời con gái, dáng vẻ sang trọng của cô gái Hà Nội. Bà chăm sóc ông tỉ mỉ, thay áo cho ông. Thân hình ông gầy gò, bộ ngực lép nhưng đôi mắt vẫn sắc sảo, khuôn mặt mang những nét tiềm ẩn của một tài năng. Bà chăm cho ông ăn, dặn dò kỹ lưỡng, lúc ra về lại nói: “Anh bớt uống rượu, chiều em lại vào”.

Câu chuyện đầu tiên ông kể về bà là chuyện bà tham gia Tuần lễ Vàng: “Dạo ấy, Cách mạng Tháng Tám thành công, tôi là vệ quốc quân, đầu đội mũ calô, quân phục giản dị mà gọn gàng, còn cô ấy là con một nhà tư sản giàu có ở Hà Nội. Chúng tôi yêu nhau, cũng không biết cô ấy yêu tôi vì lẽ gì. Tôi không phải là người đẹp trai nhưng có chút tài hoa, và sâu xa hơn là hai người hòa hợp về tính tình.

Vào một buổi sáng chủ nhật, Hà Nội tổ chức Tuần lễ Vàng, tôi rủ cô đi dự Tuần lễ Vàng và nhắc khẽ: Chúng mình tham dự và cũng có đóng góp nhỏ cho đất nước. Chúng tôi đi đến Nhà hát Lớn và đến gần nơi tổ chức buổi lễ. Bàn thờ Tổ quốc trang trọng, thềm bước lên chỗ để hòm quyên tặng trải thảm đỏ. Đứng lặng yên một lúc, tôi bảo: Mời em lên đi. Cô bước từng bước nhẹ nhàng và khi gần đến nơi thì quay xuống nhìn tôi như biết có người theo dõi. Cô khẽ nâng hai cánh tay lên và kéo nhẹ những vòng xuyến vàng đeo ở hai tay rồi bỏ vào hòm quyên góp. Ngừng một lát cô lại tiếp tục đưa tay lên cổ mở nhẹ và lấy chiếc dây chuyền bỏ vào hòm công đức rồi lẳng lặng đi xuống.

Tôi nắm tay cô, nói khẽ: Cảm ơn em. Rồi chúng tôi ra về. Trải qua nhiều năm tháng chung sống, gia đình êm ấm, tình yêu càng đằm thắm. Tôi nghĩ không có gì hạnh phúc bằng một gia đình với tình yêu đằm thắm của vợ chồng. Phải chăng đó cũng là một nguồn tạo cho tôi nhiều cảm xúc và cảm hứng trong sáng tạo. Gia đình cũng là nơi bảo vệ, chống đỡ với những ảnh hưởng xấu ở bên ngoài… Đời tôi bên cạnh những vận may cũng có nhiều chuyện không hay vướng vào mình khiến phải bận tâm và nhiều khi bực bội.

Bước vào những năm xây dựng CNXH, rồi những năm Đổi mới, có ý kiến cho rằng: Bản Quốc ca do tôi sáng tác có nhiều điểm trùng lặp với bài Quốc tế ca và Quốc ca của Pháp. Cần phải có một bản Quốc ca mới cho hợp với giai đoạn mới của đất nước XHCN. Dạo ấy có hẳn một phong trào thi nhau làm Quốc ca mới. Tôi cũng mong ước nếu có được một Quốc ca mới thì đó là niềm vui của cả mọi người. Nhưng nếu nêu lý do Quốc ca cũ ảnh hưởng Quốc tế ca và Quốc ca Pháp thì tôi hoàn toàn bác bỏ.

Thực ra các bài nhạc loại hành khúc thường giông giống nhau về điệp khúc vì điệu nhạc. Tôi làm Quốc ca là dựa trên sức mạnh của đất nước, của dân tộc, đoàn quân Việt dù khó khăn vẫn vượt qua trong khúc Khải hoàn ca. Có thể một vài chữ hơi mạnh mẽ quá, gắn với không khí quyết liệt của thời điểm lịch sử, còn nhìn chung, về nhạc đó là một ca khúc thanh bình, một ca khúc chiến thắng”.

Nghe lời ông nói, tôi nghĩ đến thời điểm rộn ràng không khí thay đổi Quốc ca. Nhiều bài Quốc ca mới được đăng báo, được trình diễn nhưng không được dư luận chấp nhận. Ở Trường Đại học Tổng hợp cũng có Giáo sư Đỗ Văn Khang say mê sáng tác Quốc ca và luyện tập cho con cái, nhưng bài hát cũng không được chấp nhận. Ông nói với tôi: “Tôi đưa cho nhạc sĩ Nguyễn Đình Tấn xem hộ. Nhạc sĩ Nguyễn Đình Tấn bảo nhạc yếu còn lời hay. Tôi ví Việt Nam như một con tàu trên Thái Bình Dương, một hành lang đón gió nhìn ra biển chào đón gió bốn phương”.

Tôi hoan nghênh nhiệt tình của Giáo sư. Ở Việt Nam, bất cứ hiện tượng gì hấp dẫn dễ thành phong trào. Làm Quốc ca là khó, hết sức khó, phải có tài, có thời điểm được quần chúng ủng hộ. Giáo sư làm Quốc ca cũng là hưởng ứng phong trào. Quốc ca là linh hồn của một dân tộc, thường gắn với một thời điểm lịch sử có ý nghĩa.

Mỗi dân tộc đều có một Quốc ca và có thể có nhiều Quốc ca qua những chặng đường dài của lịch sử. Trên thế giới có bao nhiêu dân tộc thì có bấy nhiêu Quốc kỳ, Quốc ca. Có những Quốc ca nổi tiếng như Quốc ca Xôviết, Quốc ca Pháp, Quốc ca Trung Quốc. Điều quan trọng là nhân dân yêu mến và Quốc ca đã thấm sâu vào đời sống của dân tộc. “Tiến quân ca” của Văn Cao gắn với Cách mạng Tháng Tám, với nền độc lập của dân tộc sau hàng trăm năm nô lệ. Âm thanh lời hát đã trở nên hết sức quen thuộc. Cuối cùng thì mọi nẻo đường đi lại trở về chỗ cũ, bản của nhạc sĩ Văn Cao mang tính lịch sử và đã gây ấn tượng sâu sắc trong tâm hồn mọi người. Văn Cao – nhạc sĩ tài hoa lại vui mừng trước sự khẳng định giá trị của sáng tác để đời của mình.

Nhạc sĩ Văn Cao nói tiếp: “Tôi là tác giả Quốc ca, bao nhiêu năm tôi phải giữ gìn, dù sao tên tuổi mình cũng đã gắn với một cái gì của đất nước, tuy nhỏ bé nhưng thiêng liêng. Ông cũng biết đấy, dân nhạc tài hoa thường anh nào trong đời chẳng có ba bốn cô xinh đẹp vây quanh. Còn tôi, tôi phải giữ gìn, giữ gìn vì tên tuổi mình phải trong sạch, hai nữa với gia đình, phải xứng đáng với người vợ của mình”.

Từ đấy tôi không có lý do, không có điều kiện để được gặp lại ông nhưng trên truyền hình và báo chí, tên tuổi và tài năng của ông ngày càng được đề cao, tôn vinh. Văn Cao là một trong những người mở đầu cho nhạc cách mạng. Ông có nhiều bài hát lãng mạn, mang mơ ước của một thời. Những mơ ước lành mạnh đó bắt gặp cách mạng trở thành những nhạc khúc vừa có sức mạnh, niềm tin, vừa bay bổng, tạo nên nhiều giá trị to lớn. Bên cạnh những bài hát mang không khí hùng tráng của một thời, nhạc của Văn Cao cũng rất đằm thắm với tuổi trẻ, với mùa xuân như “Mùa xuân đầu tiên”.

Văn Cao cũng là nhà thơ tài hoa với nhiều bài thơ độc đáo mang phong cách riêng. Ông cũng là một họa sĩ với những bức tranh gây ấn tượng. Tôi có duyên may được ông trình bày cho bìa sách cuốn “Nam Cao, nhà văn hiện thực xuất sắc” do Nhà xuất bản Văn hóa in năm 1961. Bìa giản dị, đẹp, chữ sang trọng.

Anh Văn Tâm có lần khoe với tôi chân dung được Văn Cao vẽ tặng. Tôi nói với anh: “Các bậc tài hoa này nếu bớt đi tửu lượng thì có thể tài năng phát triển nhiều hơn chăng?”. Anh lắc đầu: “Ông không hiểu rồi, những bài thơ hay nhất của Hoàng Trung Thông là viết trong lúc say. Đời say cho thơ thêm hay. Rượu tạo nên một sự lung linh đưa người nghệ sĩ ra khỏi cuộc đời thường và đến với những nẻo đường mơ hồ, lãng mạn với những phút thăng hoa”. Tôi không nói gì thêm và nghĩ đến Văn Cao với chút kỷ niệm nhỏ về ông

Theo HÀ MINH ĐỨC / CÔNG AN NHÂN DÂN (2013)

Cuộc sống giàu có của cặp vợ Việt chồng Tây trong biệt thự 350m2 ở Hội An

Căn biệt thự rộng 350 m2 của chị Diệu Trâm và anh James ở phố biển Hội An luôn ngập tràn ánh sáng.

Căn biệt thự màu trắng, có diện tích 350m2 vừa hoàn thiện cách đây 3 tháng, là tổ ấm của cặp vợ Việt, chồng Tây ở phố biển Hội An (Quảng Nam).

Chị Diệu Trâm (SN 1986) – chủ nhân biệt thự chia sẻ, căn biệt thự được xây trong vòng 9 tháng. Tuy nhiên, vợ chồng chị mất đến 2 năm để thống nhất ý kiến, trước khi tiến hành khởi công.

Anh James (SN 1983) – chồng chị Diệu Trâm là người thiết kế, lên ý tưởng, tính toán chi tiết cho biệt thự. ‘Ông xã tôi là người kỹ tính, tỉ mẩn, bất cứ việc gì anh cũng suy nghĩ cẩn thẩn mới bắt tay vào làm’, chị Trâm nói.

Biệt thự nằm cách bờ biển 150m, khoảng 5 phút đi bộ nên chị Trâm không thiết kế bể bơi mà thay vào đó làm một khoảng sân vườn, trải thảm cỏ xanh mát. Tại đây, gia chủ có thể tổ chức tiệc ngoài trời cùng bạn bè, người thân.

Ghế ngồi nghỉ bên trong tầng trệt. Từ khu vực này, gia chủ có thể nghỉ ngơi, phóng tầm mắt ra khu vườn, lấy lại tinh thần sau những giờ làm việc căng thẳng. Cửa kính trong ảnh được làm theo kiểu xếp ly, có thể mở toang ra, đón gió trời.

Phòng bếp hiện đại nối liền với phòng ăn, gần đó là bàn Bi-a, phục vụ nhu cầu giải trí.

Các phòng ở tầng trệt không dùng tường ngăn mà được thông suốt, tạo cảm giác thoáng đãng.

Phòng khách phối màu trang nhã, ít đồ vật.

Biệt thự có 4 phòng ngủ, phòng nào cũng có cửa sổ, ngập tràn ánh sáng. Diệu Trâm đã biến 1 phòng ngủ thành phòng đọc sách.

Phòng ngủ dành cho đứa con đầu lòng, sắp chào đời của Diệu Trâm.

Phòng tắm tiêu chuẩn 5 sao được ốp đá, có bồn tắm, vách kính ngăn và bệ rửa tay nghệ thuật.

Diệu Trâm từng sở hữu căn biệt thự có hồ bơi cũng ở Hội An nhưng hiện cô đã bán, chuyển về biệt thự 350m2 sống.

Vợ chồng Diệu Trâm trong chuyến du lịch Nhật Bản.

VNNet

Nghiên cứu của Đại học Harvard: Người như thế nào sẽ sống hạnh phúc nhất?

Vào những năm 1938, giáo sư Arlie Bock – chủ nhiệm khoa vệ sinh dịch tễ của trường Đại học Harvard cho rằng cả giới nghiên cứu đều quan tâm đến những vấn đề như bệnh tật, thất bại, chán nản, nhưng lại không có ai nghiên cứu một cách cẩn thận xem con người phải làm sao để được khỏe mạnh, thành công và hạnh phúc.

Vì thế, ông Arlie Bock đã đề xuất một kế hoạch nghiên cứu mạnh mẽ như sau: Theo dõi một nhóm người từ khi còn trẻ đến cuối đời, chú ý những bước ngoặt trong cuộc đời họ, kịp thời ghi chép lại một cách cẩn thận trạng thái tâm lý của họ,.

Cuối cùng rút ra được câu trả lời cho câu hỏi “Người như thế nào có thể sống hạnh phúc nhất?” từ những sự thay đổi trong cuộc đời họ.

Họ đã lựa chọn đối tượng cho cuộc nghiên cứu này, toàn bộ đều là những nam sinh viên ưu tú của trường Đại học Harvard khi đó, ông Arlie Bock cho rằng họ có khả năng tự kiểm soát mạnh mẽ, nếu theo dõi và phân tích họ thì nhất định sẽ có thể tìm thấy được những tố chất tâm sinh lý giúp những thanh niên ưu tú này có được hạnh phúc trong cuộc đời

Những sinh viên đại diện Đại học Harvard là những người tinh anh, sở hữu IQ cao và vóc dáng khỏe mạnh. Với nguyện vọng tốt đẹp của mình, ông Arlie Bock đã lập ra một nhóm nghiên cứu từ tất cả các lĩnh vực như y học, sinh học, nhân loại học, tâm lý học, thần kinh học và công tác xã hội, thậm chí còn có nhà tâm thần học nổi tiếng Adolf Meyer cũng tham gia.

Nhân vật có ảnh hưởng to lớn đến giới thần kinh học thế kỷ 20 Adolf Meyer đã dựa vào những ghi chép y học, thành tích học tập và sự tiến cử của Đại học Harvard để chọn ra 268 sinh viên làm đối tượng thí nghiệm. Công trình nghiên cứu này mang tên là “Grant”.

Song song với công trình Grant còn có một công trình nghiên cứu khác có tên là “Glueck” được thực hiện bởi nhà tội phạm học kiêm giáo sư của trường Đại học Harvard đến từ Boston.

Đối tượng nghiên cứu của Glueck gồm 456 thanh niên sinh ra trong các gia đình nghèo ở gần Boston. Đa phần họ sống ở trong những căn nhà thuê giá rẻ, có những gia đình thậm chí còn không có cả nước lạnh và nước nóng, trình độ học vấn không cao, cha mẹ cũng không được đi học.

Cuối cùng, hai công trình nghiên cứu kết hợp với nhau, 724 thanh niên này được theo dõi, phân tích toàn diện. Cuộc nghiên cứu này có thể được xem là công trình dài nhất trong lịch sử mang tên “Công trình nghiên cứu Grant & Glueck”.

Đến nay công trình này nghiên cứu đã kéo dài hơn 75 năm và vẫn đang tiếp tục. Những người chịu trách nhiệm nghiên cứu đã sang thế hệ thứ tư.

Bác sỹ Arlie Bock đã ghi hình lại những đối tượng được theo dõi để tiến hành thí nghiệm và phân tích. Nhóm người này sẽ nhận được một bảng câu hỏi mỗi 2 năm, họ cần phải trả lời những vấn đề về sức khỏe, tinh thần có bình thường hay không, đời sống hôn nhân ra sao, sự nghiệp thành công hay thất bại, sau khi về hưu có vui vẻ hay không. Những người nghiên cứu dựa vào bảng câu hỏi mà họ trả về để phân loại, E là tệ nhất, A là tốt nhất.

Mỗi 5 năm sẽ có bác sĩ chuyên khoa đánh giá các chỉ số sức khỏe thể chất và tinh thần của nhóm đối tượng được nghiên cứu.

Cách mỗi 5–10 năm, những người chịu trách nghiệm nghiên cứu sẽ tự đi phỏng vấn, thông qua việc trò chuyện trực tiếp để hiểu rõ hơn các mối quan hệ thân thiết, thu nhập, mức độ hài lòng trong cuộc sống và mỗi giai đoạn trong cuộc đời họ liệu có tốt hay không.

724 thanh niên này được mô tả là “một nhóm ‘chuột bạch’ được nghiên cứu kỹ lưỡng nhất trong lịch sử”, họ đã trải qua Thế chiến thứ II, khủng hoảng kinh tế, phục hồi kinh tế, khủng hoảng tiền tệ… Họ kết hôn, li hôn, thăng chức, trúng cử, thất bại, đứng lên trở lại hay hoàn toàn lụn bại… Có người thì suôn sẻ nghỉ ngơi an dưỡng tuổi già, có người thì tự hủy hoại sức khỏe của mình và qua đời sớm…

Cuộc nghiên cứu này bao gồm rất nhiều kiểu người và cũng đã ghi chép lại vô số những cuộc đời. Trong đó có những người phải làm đầy tớ vô danh, cũng có những người sau này trở thành lãnh đạo, thậm chí còn có các thành viên quốc hội và một người trở thành tổng thống thứ 35 của nước Mỹ – John F. Kennedy.

Hiện nay, trong nhóm 724 người được nghiên cứu này có khoảng 60 người vẫn còn sống khỏe mạnh và vẫn tiếp tục tham gia vào cuộc nghiên cứu, hầu hết họ đã trên 90 tuổi. Ngay cả chính trường Đại học Harvard cũng vô cùng bất ngờ khi công trình này có thể tiếp tục lâu đến vậy.

Trong hơn 75 năm, mỗi giai đoạn, những người phụ trách nghiên cứu đều sắp xếp tài liệu theo dõi được thành sách, làm thành một số kết luận chung.

Quyển sách được xuất bản gần đây nhất là vào năm 2012 có tên “Triumphs of Experience”. Đây là quyển sách thứ 3 trong cuộc nghiên cứu.

Vậy thì trong hơn 75 năm qua, rốt cuộc là những ghi chép y khoa và tài liệu phỏng vấn dài hơn cả chục ngàn trang đã mang đến cho con người những kết luận gì? Rốt cuộc thì những người như thế nào đến cuối cùng có thể sống hạnh phúc hơn những người khác? Là danh vọng xã hội? Là mức độ giàu có? Hay là có được cái gọi là thành công to lớn trong quan niệm xã hội?

Vào năm 2015, người chịu trách nhiệm đời thứ 4 của công trình nghiên cứu này là giáo sư Robert Waldinger đến từ khoa Y Đại học Harvard đã giới thiệu thành quả nghiên cứu của họ trên diễn đàn TED Talks.

Kỳ thực, hạnh phúc không có quan hệ trực tiếp gì với những cái gọi là danh vọng, tiền tài, thành công… mà trải qua phân tích nghiên cứu và chắt lọc ý kiến trong hơn 75 năm, nghiên cứu của trường Đại học Harvard nói với chúng ta rằng: “Chỉ có những mối quan hệ xã hội tốt đẹp mới có thể khiến chúng ta hạnh phúc và khỏe mạnh hơn”.

Dù cho là nhân tài có học vấn cao hay những người có xuất thân nghèo khó, dù bạn có danh tiếng lẫy lừng hay là người bình thường, điều cuối cùng quyết định việc trong lòng bạn có hạnh phúc mãn nguyện hay không chính là mối quan hệ với mọi người xung quanh.

Có 3 bài học lớn từ những mối quan hệ, đó là:

Bài học thứ nhất: Những mối quan hệ xã hội rất tốt cho chúng ta và cô đơn thì hủy diệt chúng ta

Những người thân thiết với các thành viên trong gia đình, thích giao thiệp với bạn bè hàng xóm nhiều sẽ hạnh phúc, vui vẻ, khỏe mạnh, sống thọ hơn những người không thích giao tiếp, xa cách với mọi người.

Những người hay xa lánh người khác khi đến tuổi trung niên, sức khỏe sẽ giảm sút rất nhanh, chức năng não cũng suy yếu nhanh chóng và có cuộc sống ngắn ngủi hơn những người không cô đơn.

Cô đơn sẽ hủy diệt sức khỏe và tâm hồn của chúng ta. (Ảnh: Shutterstock)

Bài học thứ hai: Chất lượng của các mối quan hệ quan trọng hơn số lượng

Có bao nhiêu người bạn, có kết hôn nay không đều không phải là yếu tố quyết định quan trọng nhất của việc bạn có sống hạnh phúc hay không.

Điều khiến chúng ta cảm thấy tổn thương và bất hạnh đó là những sự bất hòa, tranh cãi và “chiến tranh lạnh” trong cuộc sống.

Làm tổn thương lẫn nhau, hôn nhân không có tình yêu mang đến tác hại nguy hiểm còn hơn cả ly hôn.

Trong những người tham gia vào cuộc nghiên cứu, những cặp vợ chồng hạnh phúc nhất nói rằng, khi họ 80 tuổi, dù mắc nhiều chứng bệnh, nhưng họ vẫn luôn cảm thấy cuộc sống rất hạnh phúc, vì họ có thể tin tưởng nương tựa lẫn nhau.

Còn những người không vui vẻ trong hôn nhân thì dù là một chút khó chịu về thể xác thôi nhưng tâm trạng không vui sẽ khiến nỗi đau đớn đó càng thêm nặng nề.

Giữa bạn bè với nhau cũng vậy, đừng đòi hỏi số lượng nhiều hay ít, phải xem hai người có hợp nhau hay không.

(Ảnh: Shutterstock)

Bài học thứ ba: Những mối quan hệ xã hội tốt đẹp không chỉ có thể bảo vệ cơ thể mà còn có thể bảo vệ não của chúng ta

Nếu ở tuổi ngoài 80 mà cuộc sống hôn nhân vẫn ấm áp hòa hợp, vẫn còn tin tưởng vào nửa kia của mình, biết hy vọng vào đối phương trong những thời khắc quan trọng thì trí nhớ sẽ lâu hơn. Ngược lại, những người không thể tin tưởng vào người bạn đời thì sức khỏe sẽ nhanh chóng suy sụp, trí nhớ giảm sút.

Tất nhiên, một cuộc hôn nhân hạnh phúc hoàn toàn không có nghĩa là không bao giờ cãi nhau.

Có những cặp vợ chồng đã 80–90 tuổi mà vẫn ngày ngày tranh cãi, nhưng chỉ cần họ vững tin, có thể nương tựa vào đối phương trong những thời khắc quan trọng thì những lần cãi nhau chỉ là chất xúc tác trong cuộc sống.

(Ảnh: Réhahn Croquevielle)

Ngoài ra, còn có một số kết luận có thể truyền cảm hứng cho chúng ta như:

– Khi trí lực đạt đến một mức độ nhất định thì sự thành công về mặt tiền bạc của một người chủ yếu nằm ở mức độ quan hệ giữa người đó và người khác.

– Một người có quan hệ xã hội tốt đẹp có mức thu nhập mỗi năm cao hơn hơn mức trung bình 140.000 USD ở độ tuổi có thu nhập cao nhất trong cuộc đời (thông thường vào khoảng 55–60 tuổi).

– Những người được mẹ yêu thương khi còn nhỏ kiếm được nhiều hơn những người không được mẹ yêu thương 870.000 USD mỗi năm.

– Những người có mối quan hệ với cha không tốt thời ấu thơ dễ mắc chứng mất trí nhớ hơn khi về già.

Đã biết rằng quan hệ xã hội hòa hợp có tác dụng thúc đẩy to lớn như vậy đối với hạnh phúc trong cuộc sống của chúng ta, vậy thì tại sao chúng ta lại không làm được điều đó?

– Thường thì chúng ta vô tình cãi nhau thiếu lý trí bởi những lời nói vô ý.

– Chúng ta mất quá nhiều thời gian và tâm trí để hận thù, tức giận và ghen tị với người khác.

– Từ những việc nhỏ nhặt tầm thường đến không thể tầm thường hơn, chúng ta không ngừng làm cho chúng trở thành gánh nặng và hận thù ngày càng lớn lên để chỉ trích nhau chỉ vì những việc không đáng.

– Chúng ta vốn dĩ có thể dùng khoảng thời gian quý giá này để ở bên gia đình, đi chơi với bạn bè, xem phim cùng người yêu… v.v…

– Càng ngày chúng ta càng đắm chìm vào mạng xã hội, chúng ta không ngừng ấn nút “thích” cho những người xa lạ, ngày đêm không rời cái màn hình lạnh lẽo, chia sẻ tâm sự với một đoạn văn vài trăm từ, nhưng lại chưa từng cố gắng mở lòng để trò chuyện một cách chân thành với những người thật sự cần chúng ta và chúng ta cần họ.

– Đối với người xa lạ, chúng ta luôn cố gắng thân thiện, nhưng đối với những người thân thiết nhất thì chúng ta lại đối xử với họ rất tệ.

– Chúng ta cứ luôn cho rằng người khác sẽ luôn tha thứ cho chúng ta bằng niềm tin và tình yêu thương, nhưng lại quên mất rằng việc chúng ta im lặng, đối xử lạnh lùng và xa cách lâu ngày cuối cùng sẽ khiến những mối quan hệ vốn có thể rất tốt đẹp trở nên càng lúc càng tồi tệ, mất đi tình cảm ấm áp giữa người với người.

Một đạo diễn từng nói: “Một gia đình, dù mỗi người sống cuộc sống của riêng mình, nhưng chỉ khi trong lòng mỗi người có sự quan tâm lẫn nhau thì gia đình mới có ý nghĩa của một gia đình”.

(Ảnh: Internet)

Tình yêu, tình bạn không gì khác hơn ngoài hai chữ “quan tâm” ngắn gọn trong cuộc sống hàng ngày, nhưng có bao nhiêu người trong chúng ta thật sự cố gắng làm được?

Tại buổi diễn thuyết ở TED Talks, giáo sư Robert có nói rằng khi vừa bắt đầu nghiên cứu, dù là giàu có hay nghèo hèn, những người trẻ tuổi đều tin tưởng rằng danh vọng, tiền tài và thành tựu sẽ đảm bảo cho họ có cuộc sống tốt hơn. Nhưng khi về già, nhìn lại cuộc đời mình, họ lại nhận ra rằng thực tế hoàn toàn không phải như vậy.

Hơn 100 năm trước, danh nhân Mark Twain đã nhìn lại chính cuộc đời ông và viết rằng: “Không có thời gian, cuộc đời quá ngắn ngủi cho những cuộc tranh cãi, xin lỗi, thương tâm và chỉ trích. Hãy dùng thời gian để yêu thương, đừng phí hoài dù chỉ là một khoảnh khắc”.

Thanh Vân / Trithucvn

Lý giải sóng ngầm tại bãi Tư Chính

Nguyễn Quang Dy

“Muốn hòa bình phải chuẩn bị chiến tranh” (Si vis pacem, para bellum).

Những gì đang diễn ra tại bãi Tư Chính là dư chấn như sóng ngầm tiếp theo khủng hoảng lần trước (7/2017 và 3/2018). Vì vậy, tuy không bất ngờ nhưng cũng đừng chủ quan. Theo báo SCMP (12/7/2019), Trung Quốc đã điều tầu HD-8 đến vùng biển gần bãi Tư Chính (Vanguard Bank) để thăm dò dầu khí (từ 3/7/2019). Tàu HD-8 được hộ tống bởi 2 tàu hải cảnh số 3901 (12.000 tấn) và số 37111 (2.200 tấn), được trang bị trực thăng và pháo.

Cảnh Sát Biển Việt Nam đã điều 4 tàu CSB đến ngăn chặn các tàu Trung Quốc vi phạm chủ quyền. Ngoài 4 tàu CSB Việt Nam và 2 tàu hải cảnh Trung Quốc trực tiếp đối đầu (stand-off) suốt tuần qua tại vùng biển gần bãi Tư Chính (cách Vũng Tầu khoảng 440km), có hàng chục tàu khác của hai bên hoạt động ở ngoại vi. Sự kiện này xảy ra bất chấp cam kết (5/2019) của bộ trưởng Quốc phòng hai nước nhằm giải quyết tranh chấp qua đàm phán.

Theo báo chí chính thống (11/7/2019), Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã đến thăm và làm việc với Bộ Tư lệnh Cảnh sát Biển. Theo nguồn tin không chính thức, Thủ tướng đã nói chuyện qua điện thoại với các tàu CSB đang hoạt động tại vùng biển bãi Tư Chính. Tuy nội dung cụ thể không được thông báo, nhưng chắc Thủ tướng đã chỉ đạo CSB nâng cao cảnh giác để tránh bị động và bất ngờ trước các tình huống khó lường có thể xảy ra trên biển.

Bối cảnh cũ

Cuộc đối đầu lần này tiếp nối cuộc khủng hoảng lần trước tại bãi Tư Chính (7/2017 & 3/2018) cũng như sự kiện dàn khoan HD-981 (5/2014). Trong cuộc khủng hoảng lần trước, Trung Quốc đã huy động hàng trăm tàu để hộ tống dàn khoan HD-760 tiến vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam. Họ đã đe dọa Việt Nam để buộc Repsol phải dừng khoan tại lô 136/03 (Cá Kiếm Nâu) và lô 07/03 (Cá Rồng Đỏ) nằm trên thềm lục địa của Việt Nam.

Theo các chuyên gia, Exxonmobil (Mỹ) ký hợp đồng với PVN để khai thác khí tại lô 118 (Cá Voi Xanh) có thể làm Bắc Kinh tức giận. Nhưng chắc họ tức giận hơn khi PVN và Repsol (Tây Ban Nha) định khai thác dầu khí tại lô 136/03 và lô 07/03 tại khu vực bãi Tư Chính. Lô 136/03 và 07/03 kề bên (overlaps) một lô dầu khí lớn mà Trung Quốc đã bán quyền khai thác cho Crestone (từ năm 1992) nay thuộc quyền Brightoil (Trung Quốc).

Tháng 4/2017, kế hoạch khai thác dầu khí tại cụm Cá Rồng Đỏ được chính phủ Việt Nam chấp thuận, theo đó 12 giếng dầu sẽ lần lượt được đưa vào hoạt động (từ cuối năm 2019) có tổng công suất khai thác mỗi ngày từ 25.000 đến 30.000 thùng dầu và 60 triệu m3 khí thiên nhiên. Vì lô 07/03 (Cá Rồng đỏ) nằm gần bờ nhất nên được ưu tiên triển khai trước. Nhưng trong bối cảnh hiện nay, cần triển khai sớm dự án Cá Voi Xanh (là ưu tiên cao nhất).

Theo nguồn tin khả tín từ giới kinh doanh dầu khí quốc tế, việc hủy bỏ kế hoạch khai thác dầu khí tại mỏ Cá Rồng đỏ khiến các bên tham gia phải chịu thiệt hại lên tới 200 triệu USD. Nguyên nhân chính là do áp lực của Trung Quốc đòi chủ quyền theo đường “lưỡi bò”, và đe dọa tấn công các đảo do Việt Nam kiểm soát tại Trường Sa và bãi Tư Chính.

Nhưng theo quan điểm của Việt Nam (và quốc tế), việc Bắc Kinh không cho Việt Nam và các đối tác thăm dò và khai thác dầu khí tại lô 136/03 và 07/03, hay lô 118, là vô lý và ngang ngược. Tuy lô 118 nằm ngoài đường “Lưỡi bò”, nhưng Trung Quốc vẫn lập luận rằng khi ExxonMobil khai thác họ có thể hút cạn kiệt bể khí “nằm dưới đường Lưỡi Bò”.

Thời điểm mới

Theo Stratfor (12/7/2019) “Trung Quốc và Việt Nam đều không thông báo công khai về đối đầu lần này vì họ không muốn tình trạng căng thẳng đó leo thang vào lúc này”. Báo chí hai nước cũng không lên tiếng (trừ báo SCMP tại Hong Kong). Nhưng từ năm ngoái, ông Jack Ma, chủ của Alibaba đã trở thành cổ đông lớn của báo này, nên SCMP không còn độc lập như trước. Tuy nhiên, người ta biết rằng ngày nay mọi hoạt động trên biển không qua được mắt vệ tinh, và mọi diễn biến không thể dễ dàng bưng bít được thông tin như trước.

Nhưng điều đáng lưu ý là thời điểm xảy ra sự kiện đối đầu tại Bãi Tư chính lại trùng hợp với chuyến thăm chính thức Trung Quốc của Chủ tịch Quốc hội Việt Nam. Tiếp theo thỏa thuận “hưu chiến” Mỹ-Trung tại G-20 Osaka summit (29/6/2019), Mỹ đã quyết định đánh thuế 456% lên thép của Việt Nam có nguồn gốc từ Đài Loan hay Hàn Quốc. Bắc Kinh có thể nghĩ rằng lúc này Hà Nội đang ở thế bất lợi, nên họ cần gây sức ép mạnh hơn.

Trong khi tiếp Chủ tịch Quốc hội Việt Nam Nguyễn Thị Kim Ngân tại Bắc Kinh (11/7/2019), Chủ tịch Tập Cận Bình đã nói “hai nước nên bảo vệ hòa bình và ổn định trên biển bằng hành động cụ thể” (safeguard maritime peace and stability with concrete actions). Trước đó, Chủ tịch Quốc hội Trung Quốc Lật Chiến Thư cũng đã nói với Chủ tịch Quốc hội Việt Nam là “hai bên nên cộng tác để xây dựng bộ quy tắc ứng xử (COC) tại Biển Đông”.

Trước đó, khi G-20 Osaka summit đang họp thì Hải quân Trung Quốc tập trận bắn đạn thật tại Biển Đông (phía Bắc Trường Sa, từ 29/6 đến 3/7). Bộ Quốc phòng Mỹ cảnh báo Trung Quốc đã bắn thử tên lửa diệt hạm YJ-12 từ Trường Sa, đe dọa tự do hải hành tại Biển Đông. Gần đây, (6/2019) Hải quân Trung Quốc đã tăng cường hoạt động tại khu vực đảo Thị Tứ, và đâm chìm một tàu đánh cá Philippines tại bãi Cỏ Rong (mà không cứu người).

Có thể nói, trong khi Mỹ-Trung “vừa đánh vừa đàm”, Trung Quốc tăng cường gây sức ép và bắt nạt các nước khu vực (như Philippines và Việt Nam). Một là để thử phản ứng của Mỹ và đồng minh. Hai là để phân hóa ASEAN và giữ Việt Nam không ngả theo Mỹ, trước chuyến thăm Mỹ của lãnh đạo Việt Nam. Ba là để trấn an nội bộ trong nước, vì mỗi khi nội bộ bất ổn thì Bắc Kinh thường gây chuyện với bên ngoài để kích động tinh thần dân tộc.

Khả năng chiến tranh

Theo Graham Allison (Belfer Center/Harvard), Mỹ và Trung Quốc dễ sa vào “bẫy Thucydides”, và chiến tranh tại Biển Đông khó tránh khỏi. Allison khảo sát 16 trường hợp tranh chấp trên thế giới, có 12 trường hợp dẫn đến chiến tranh. Với đa số áp đảo (3/4), Allison lập luận rằng đó là “quy luật tất yếu” (inevitable). Nhưng lập luận đó có lẽ không ổn.

Theo Alexander Vuving (APCSS/Hawaii), 12 trường hợp Allison cho là đã xảy ra chiến tranh có đặc điểm như “prisoner’s dilemma”, trong khi 4 trường hợp còn lại (không xảy ra chiến tranh) có đặc điểm như “chicken game”. Theo lý thuyết trò chơi, 2 loại đó có đặc điểm khác nhau, nên kết cục khác nhau, không thể “vơ đũa cả nắm”. Trong tranh chấp tại Biển Đông, khả năng xảy ra chiến tranh Mỹ-Trung “rất thấp” (unlikely) vì giống “chicken game”.

Tại Biển Đông, Trung Quốc triển khai chiến lược “tầm ăn dâu” để “thay đổi thực địa” (change facts on the ground) như một “chuyện đã rồi” (fait accomli). Trong khi người Trung Quốc coi Biển Đông như một “vùng xám” (grey area) để họ chơi cờ vây và vận dụng Binh pháp Tôn Tử (không đánh mà thắng), thì người Mỹ thường chơi cờ vua và vận dụng binh pháp Clausewitz.  Đó là hai cách tư duy theo hệ quy chiếu khác nhau, không nên lẫn lộn.

Tại Biển Đông, Trung Quốc thường dùng kế sách “bên miệng hố chiến tranh” (brinkmanship) để bắt chẹt đối phương phải nhân nhượng. Trong trò chơi “brinkmanship”, muốn hòa bình phải sẵn sàng chiến tranh. Winston Churchill đã nói “Một dân tộc tìm cách tránh chiến tranh bằng cái giá của sự nhục nhã thì cuối cùng sẽ nhận lấy cả sự nhục nhã và chiến tranh”. Cụ Hồ cũng từng nói “chúng ta càng nhân nhượng thì thực dân Pháp càng lấn tới”. Nay Trung Quốc là “thực dân mới” (lời ông Mahathir), nếu càng nhân nhượng, họ càng lấn tới.

Dưới thời ông Obama, Mỹ không dám đương đầu với Trung Quốc như thời ông Trump hiện nay. Trung Quốc đã nắm được chỗ yếu đó, nên đã lấn tới. Tuần tra FONOP tại Biển Đông theo cách “đi qua vô hại” (innocent passage) đã vô hình trung khuyến khích Trung Quốc càng hung hăng hơn. Trung Quốc đã tranh thủ bồi đắp và quân sự hóa các đảo nhân tạo mà họ chiếm tại Hoàng Sa và Trường Sa thành các căn cứ quân sự như hiện nay.

Đối tác chiến lược

Nhưng tại sao Trung Quốc lại tập trung gây sức ép tại bãi Tư Chính mà không gây sức ép tại  mỏ khí Cá Voi Xanh (lô 118) của Exxonmobil. Đơn giản vì bãi Tư Chính là khâu yếu nhất, khó bảo vệ vì cách xa bờ (cách Vũng Tầu 440km). Tháng 7/2017 và 3/2018, Việt Nam và Repsol (Tây Ban Nha) đã phải ngừng khoan dầu khí và chịu thua Trung Quốc do đơn độc và yếu hơn (không có đồng minh bảo vệ). Trong khi đó, Cá Voi Xanh (lô 118) của ExxonMobil chỉ cách Đà Nẵng 88km, và đụng vào ExxonMobil là đụng vào Hải Quân Mỹ.

Nếu Trung Quôc bắt nạt được Việt Nam và Tây Ban Nha (tại lô 136/03 và 07/03), thì họ có thể gây sức ép với Ấn Độ (tại lô 128) và Mỹ (tại lô 118) để nhổ ba cái gai nhọn cắm vào “lưỡi bò” của họ. Nếu nhổ được ba cái gai đó, họ sẽ kiểm soát được Trường Sa và làm chủ Biển Đông. Cũng như Scarborough, bãi Tư Chính là “làn ranh đỏ” (red line), có ý nghĩa địa chiến lược. Nếu Việt Nam (và Mỹ) để mất bãi Tư Chính vào tay Trung Quốc như Philippines (và Mỹ) đã để mất Scarborough (năm 2012) thì đó sẽ là một sai lầm chiến lược lớn.

Các sự kiện diễn ra liên quan đến lô 136/03 (Cá Kiếm nâu) tháng 7/2017, lô 118 (Cá Voi xanh) tháng 11/2017, và lô 07/03 (Cá Rồng đỏ) tháng 3/2018, đã làm bộc lộ bản chất và thái độ ngang ngược của Trung Quốc. Họ dựa trên sự áp đặt đường lưỡi bò bất hợp pháp tại biển Đông để ngăn cản tất cả các đối tác quốc tế nào muốn hợp tác dầu khí với Việt Nam. Điều đó nhất quán với “Tam chủng Chiến pháp” (Three War Doctrine) của Trung Quốc.

Nhưng liệu Mỹ dưới thời ông Trump có bảo vệ Việt Nam không, khi hai bên chưa phải là đồng minh và đối tác chiến lược? Theo chuyên gia Bonnie Glaser (CSIS) “có rất ít khả năng Mỹ sẽ can thiệp quân sự để bảo vệ Việt Nam chống lại Trung Quốc, vì Việt Nam không phải là đồng minh của Mỹ”. (What would the U.S. have done differently? I find it unlikely that the U.S. would militarily defend Vietnam against China. Vietnam isn’t an ally).

Nếu Mỹ không can thiệp vào tranh chấp tại Biển Đông và không sẵn sàng bảo vệ đồng minh hay đối tác (như Philippines hay Việt Nam), thì đúng ý Trung Quốc, vì họ chỉ muốn loại Mỹ ra khỏi Biển Đông. Nếu ASEAN cũng không can thiệp và khoanh tay đứng nhìn khi Việt Nam bị bắt nạt và đe dọa thì cũng đúng ý Trung quốc. Họ chỉ muốn phân hóa làm suy yếu ASEAN bằng cách tách bó đũa ra để bẻ từng chiếc, nên không đàm phán đa phương.

Alexander Vuving đã nhận xét rằng quan hệ Trung-Việt nay tách xa hơn “nhưng không quá xa”, còn quan hệ Mỹ-Việt nay gần hơn “nhưng không quá gần”. Tuy nhiên, sau khi tổng thống Obama đến thăm Việt Nam (5/2016), bỏ cấm vận vũ khí, và thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đến thăm Mỹ (6/2017), gặp Tổng thống Donald Trump, thì quan hệ Mỹ-Việt hầu như đã trở thành đối tác chiến lược “trên thực tế” (de facto). Thế cân bằng tĩnh đang bị phá vỡ, biến tam giác cân “Mỹ-Trung-Việt” trở thành tam giác “bất cân xứng”, đầy biến số.

Làm sao giữ nước

Vấn đề cốt lõi (bottom line) là Trung Quốc muốn áp đặt đường “lưỡi bò” để thâu tóm Biển Đông như cái ao của họ. Trung Quốc không muốn Việt Nam (hay Philippines) hợp tác khai thác dầu khí tại Biển Đông với bất kỳ đối tác nào khác (như Tây Ban Nha, Mỹ, Ấn Độ, Nga) mà không phải Trung Quốc. Họ chỉ muốn Việt Nam cùng Trung Quốc khai thác chung theo cách của họ mà ông Mahathir có lần chỉ trích là “thực dân kiểu mới”.

Trong bối cảnh trật tự thế giới ngày càng mất trật tự (disorder) như hiện nay, nước nào cũng cần có đồng minh chiến lược để không bị cô độc. Những nước nhỏ yếu hơn là hàng xóm của một siêu cường (như Trung Quốc) càng cần có đồng minh chiến lược để làm đối trọng khi cần thiết (hedging strategy). Nhưng đừng nên ảo tưởng trông chờ vào cường quốc khác bảo vệ mình, nếu không biết phát huy nội lực để tự cường và độc lập. Muốn vậy, phải nâng cao dân trí, đổi mới thể chế và điều chỉnh hệ quy chiếu để không bị lạc hậu và tụt hậu.

Dư luận cho rằng trong bối cảnh hiện nay, Việt Nam cần ưu tiên đầu tư để nâng năng lực của Cảnh sát Biển (nói riêng) và Hải quân (nói chung). Điều đó tuy đúng nhưng có lẽ chưa đủ, và có thể là “quá ít và quá muộn” (too little too late). Tuy phải làm mọi cách để nâng cao năng lực CSB, nhưng năng lực chiến đấu không chỉ phụ thuộc vào sức mạnh cứng (như khí tài và hỏa lực) mà còn phụ thuộc vào sức mạnh mềm (như dân trí và dân khí).

Ngày trước, khi thực dân Pháp đem chiến hạm đến cửa biển Thuận An để dọa nạt, triều đình chỉ muốn yên lặng để “giữ hòa khí”, trong khi người Việt chỉ ham uống rượu và ngâm thơ. Dân trí như vậy, làm sao không mất nước? Ngày nay, khi Trung Quốc đem chiến hạm đến bãi Tư Chính để bắt nạt, Việt Nam cũng muốn yên lặng để giữ hòa khí và đại cục, trong khi tranh cãi sôi nổi nên làm đường sắt cao tốc 200km/h hay 350km/h, nên cho “mở lon Viêt Nam” và “dùng lu” để chống lụt hay không. Dân trí như vậy, làm sao giữ được nước?

Trong khi hy vọng tranh chấp tại bãi Tư chính có thể dàn xếp được (trước mắt), Việt Nam cần chuẩn bị cho mọi tình huống (lâu dài). Trong chuyến thăm Mỹ sắp tới của Tổng Bí thư/Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng (nếu sức khỏe cho phép), việc ký kết hay bàn bạc về một thỏa thuận hợp tác chiến lược (như với các đồng minh/đối tác khác) là thiết yếu để tạo ra một đòn bẩy chiến lược đủ sức răn đe đối với các tham vọng của Trung Quốc. Điều này phù hợp với “chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển” (theo Nghị quyết 36-NQ/TW).

Tham khảo

“China and Vietnam in standoff over Chinese survey ship mission to disputed reef in South China Sea”, Liu Zhen, South China Morning Post, July 12, 2019

“China, Vietnam: Reports Suggest Maritime Standoff Near Spratly Islands”, Stratfor, situation report, July 12, 2019

“Tensions Bubble to the Surface in China-Vietnam Spat”, Murray Hiebert & Gregory Poling, CSIS AMTI update, June 28, 2017

“Khủng hoảng Biển Đông lần thứ hai”, Nguyễn Quang Dy, Viet-studies, July 31, 2017

NQD. 14/7/2019

Tác giả gửi cho viet-studies ngày 14-7-19

Bê tông đang tàn phá tự nhiên

Bằng với thời gian bạn đọc hết câu này, ngành xây dựng toàn cầu đã làm ra lượng bê tông đổ đầy được hơn 19.000 bồn tắm. Trong một ngày, thể tích bê tông làm ra được sẽ tương đương kích cỡ Đập Tam Hiệp của Trung Quốc. Để rồi chỉ trong vòng một năm, số bê tông mà ngành công nghiệp xây dựng sản xuất ra sẽ đổ đầy được mọi ngóc ngách nước Anh.

Trong danh sách vật liệu được dùng nhiều nhất Trái Đất, bê tông xếp ngay sau nước. Nếu như ngành công nghiệp xi măng mà là một quốc gia, thì nó sẽ là nước xả thải carbon nhiều thứ ba trên thế giới với 2,8 tỷ tấn, chỉ đứng sau Trung Hoa và Mỹ.

Bê tông là nền móng của bước phát triển hiện đại, là mái che phủ lên đầu mỗi cá nhân may mắn có nhà ở, là lớp lá chắn nhân tạo bảo vệ con người khỏi cơn thịnh nộ của tự nhiên, là thứ vật liệu xây nên cơ sở hạ tầng cho mọi ngành thiết yếu: y tế, giáo dục, giao thông, năng lượng và mọi ngành công nghiệp.

Bê tông là phương tiện để ta thuần hóa tự nhiên hoang dại. Là lớp giáp bảo vệ nhân loại khỏi các nguyên tố. Nhưng chúng cũng là thứ phủ lên lớp đất màu mỡ đã có thể trở thành đất canh tác, bịt những con sông đã có thể là nguồn sống vô tận cho sinh vật; bê tông sớm trở thành nhân tố chặn đứng đường phát triển của tự nhiên, chúng rắn lại để trở thành một lớp vảy xám xịt phủ lên bề mặt Hành tinh Xanh.

Theo tính toán của Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Hoa Kỳ, nhiều khả năng nhân loại đã vượt cái ngưỡng mà khối lượng carbon trong bê tông nhiều hơn tổng vật chất carbon có trong thực vật trên Trái Đất. Nói một cách dễ hiểu hơn, thì những gì ta xây nên đã phát triển vượt mặt những gì mẹ Thiên nhiên nuôi trồng hàng triệu năm nay mới có được.

Tổng lượng nhựa sản xuất được trong suốt 60 năm qua là 8 tỷ tấn, ngành công nghiệp xi măng tạo ra nhiều hơn thế chỉ trong có 2 năm. Nhưng dù vấn đề bê tông nan giải vô cùng và còn hơn cả rác thải nhựa, đa số chúng ta vẫn xem nhẹ nó. Bê tông không có gốc từ nhiên liệu hóa thạch, chúng không len lỏi vào dạ dày cá voi hay gây ô nhiễm các bờ biển, các nhà khoa học không thấy dấu vết bê tông trong cơ thể người. Thế nhưng mối quan hệ giữa người và bê tông thâm sâu hơn ta tưởng nhiều.

Đặc tính rắn chắc của bê tông là thứ khiến con người an tâm mà dựa dẫm. Nó vừa nặng, vừa bền chắc, vừa là nền móng hoàn hảo để xây nên thế giới hiện đại lại có thể giảm thiểu sức tàn phá ghê gớm của thiên nhiên. Khi kết hợp bê tông với thép, ta có được kiến trúc khổng lồ giúp giữ nước, có được những tòa nhà chọc trời chắc chắn, cầu đường vững chãi và đáng tin cậy, có mạng lưới điện vươn tới muôn nơi.

Bê tông vừa là bạn mà vừa là thù, chẳng biết đường nào mà lần; nhiều thập kỷ, nó đã ngăn được thiên nhiên nhưng rồi lại nhân ảnh hưởng của thiên nhiên lên gấp vài lần. Lấy ví dụ về hai trận lụt tại New Orleans sau cơn bão Katrina, tại Houston sau cơn bão Harvey: hậu quả nặng nề hơn bởi tốc độ thoát nước của đường phố quá chậm, không bằng nổi bãi bồi sông, và hệ thống thoát nước thì không đủ đáp ứng nhu cầu của thời kỳ biến đổi khí hậu.

Bê tông bảo vệ con người khỏi những hiện tượng thời tiết cực đoan, nhưng chính chúng cũng đang làm khí hậu tệ hơn. Theo nghiên cứu của tổ chức Chatham House, nơi tập trung nghiên cứu những vấn đề quốc tế đáng lo ngại, thì quá trình sản xuất bê tông tạo ra từ 4-8% lượng CO2 toàn cầu. Chỉ có ba thứ vượt mặt bê tông trong bảng xếp hạng này, là than, dầu đốt và xăng. Một nửa số CO2 thải ra trong lượng 4-8% kể trên tới từ quá trình sản xuất clinker (Việt Nam ta còn gọi là clanhke), đây là giai đoạn tốn năng lượng nhất trong quy trình làm xi măng.

Xả thải CO2 thì dễ hiểu rồi, nhưng những khía cạnh ảnh hưởng tới môi trường khác của bê tông thì vẫn chưa được nghiên cứu triệt để. Bê tông là con quái vật quanh năm khát nước, chiếm tới 1/10 lượng nước sử dụng của ngành công nghiệp toàn cầu. Hậu quả của việc này là thiếu nước uống và nước tưới tiêu, bởi 75% lượng nước ngành xi măng sử dụng đều quanh quẩn ở những khu vực thường xuyên gánh chịu hạn hán.

Tại những thành phố lớn, bê tông hấp thu nhiệt từ Mặt Trời, giữ khí thải của phương tiện giao thông và từ điều hòa nhiệt độ; chí ít, khả năng này của chúng vẫn thấp hơn nhựa đường.

Bê tông cũng là tác nhân khiến bệnh bụi phổi do hít phải silic tệ hơn, góp phần không nhỏ vào tác hại của bệnh đường hô hấp nói chung. Bụi từ mỏ đá vôi và các nhà máy xi măng cũng là nguồn ô nhiễm đáng lưu ý, còn chưa kể những chuyến xe, chuyến phà chở vật liệu giữa các điểm ô nhiễm. Nhân tiện nói tới phà, việc khai thác cát vốn có khả năng ảnh hưởng nặng nề tới lòng sông và bãi biển, giờ lại còn có liên hệ tới tội phạm có tổ chức và những vụ việc đổ máu đau lòng.

Đây chưa phải tất cả ảnh hưởng của bê tông đâu. Để xây được đường sá và nhà cao tầng, ta phá hủy cơ sở hạ tầng của mẹ thiên nhiên mà không có biện pháp gì thay thế những chức năng sinh học vốn có; mỗi một căn chung cư mọc lên, đất khu vực lại kém màu mỡ đi, việc thụ phấn của thực vật lại gặp khó khăn, nước lũ và nước đọng xuất hiện nhiều hơn sau cơn mưa lớn, khả năng sản sinh oxy giảm sút, nước ngầm sạch trở nên khan hiếm hơn.

Bê tông kéo nền văn minh nhân loại chạm tới trời cao, tới tận 163 tầng nhà của Burj Khalifa, tạo ra nơi ở giữa không trung. Tiện tay, bê tông cũng kéo luôn cả lượng khí nhà kính thải ra môi trường lên cao nữa, đất màu bị chiếm đóng làm nhà ở, môi trường sống tự nhiên bị bóp nghẹt bởi bàn tay lạnh ngắt của bê tông. Nhiều nhà khoa học tin rằng khủng hoảng đa dạng sinh học còn tệ hơn cả hỗn loạn biến đổi khí hậu, và thế lực đứng đằng sau khủng hoảng đa dạng sinh học là việc biến môi trường tự nhiên thành đất canh tác, thành các khu công nghiệp xả khói độc hại, thành những khu nhà ở xa hoa.

Đền thờ Pantheon và Đại hý trường La Mã tại Rome là hai ví dụ cho thấy sức trường tồn của bê tông cổ đại, là sự kết hợp của cát, sỏi, nước, vôi và nhiệt độ của lò nung. Đến năm 1824, Joseph Aspdin xin cấp bằng sáng chế cho một loại xi măng mới, thứ được gọi là “đá nhân tạo” với khả năng thay đổi nền công nghiệp hiện đại. Sau này, người ta kết hợp nó với cọc hoặc lưới thép để tạo thành bê tông gia cố, trở thành thành phần không thể thiếu của những tòa kiến trúc cao thời bấy giờ, trong đó có tòa nhà Empire State.

Sau Thế chiến Thứ hai, khi mà nhà cửa bị tàn phá nặng nề bởi bom đạn chiến tranh, bê tông đã phải chảy thành sông để con người có thể xây dựng lại những gì đã tự tay phá mất. Năm 1950, sức sản xuất xi măng tương đương thép; kể từ thời điểm đó, sản lượng xi măng đã được nhân thêm 25 lần, tốc độ tăng trưởng gấp 3 lần thép.

Thuở ban đầu, nó là thứ vật liệu rẻ mạt, có thể được sản xuất hàng loạt để xây dựng lại những thành phố bị lửa đạn càn quét. Thời gian thấm thoắt trôi, bê tông biến thành nền móng cho tốc độ phát triển kinh tế thần kỳ của thời hiện đại. Huyết quản của mọi cơ sở thiết yếu cho cuộc sống thời nay đều có dòng chảy của bê tông.

Hãy nhìn vào Nhật Bản để cảm nhận được sự ngột ngạt của bê tông. Trong thời gian hồi phục sau chiến tranh, đất nước giàu lịch sử tận dụng bê tông để tái thiết đất nước: những chuyến tàu siêu tốc xuyên hầm dài, những con đường lớn cắt ngang qua những khu đô thị dày đặc nhà ở, đây đó là trường học, trung tâm thể thao, sân vận động mới cho Thế vận hội Olympics 1964.

Nhưng sức chịu đựng của tự nhiên có hạn, ta chỉ có thể đắp một lượng bê tông nhất định trước khi môi trường bị hủy hoại. Trong cuốn sách Dogs and Demons, tác giả Alex Kerr đã sinh sống lâu năm trên đất Nhật Bản nhận định: những dự án lớn “gây thiệt hại không nhỏ lên khắp mọi nơi, từ đồi núi, sông suối cho tới ao hồ – và mức độ thiệt hại cao bất ngờ. Đây là thực tại nước Nhật hiện đại phải đối mặt, những con số đáng lo ngại hơn bao giờ hết.

Theo số liệu Alex Kerr thu thập, lượng bê tông trong mỗi mét vuông tại Nhật cao gấp 30 lần Mỹ. “Ta đang nói tới một đất nước có kích cỡ bằng California, nhưng lại đắp lên số bê tông tương đương với toàn nước Mỹ”.

Những người muốn tôn vinh văn hóa truyền thống, những tổ chức lo ngại cho môi trường đều bị ngó lơ. Lớp bê tông xám xịt đang đi ngược lại với lý tưởng truyền thống của Nhật Bản, nhưng nó là lớp lá chắn cần thiết trước chính thiên nhiên: người ta hiểu với lượng động đất và sóng thần dày đặc, họ cần một rào cản ngăn mái ấm của mình ngập nước.

Đáng buồn, điều đó lại khiến thảm họa kép năm 2011 trên đất Nhật Bản thêm phần đau đớn. Những bờ tường chắn sóng tại Ishinomaki, Kamaishi và Kitakami bị đánh bại chỉ trong vài phút, 16.000 người thiệt mạng, hàng triệu tòa nhà bị phá hủy hoặc hư hại nặng, đường phố nên thơ của ven biển giờ ngập tàu bè trôi về từ ngoài khơi.

Nhật Bản rút kinh nghiệm bằng … một dãy tường dày hơn, cao hơn. Các kỹ sư khẳng định tấm bê tông cao 12 mét sẽ ngăn được, hoặc ít nhất làm chậm lại sức nước sóng thần, nhưng người dân địa phương mới là người hiểu rõ nhất sức mạnh của thiên nhiên: họ đã một lần nghe những lời hứa tương tự, để rồi thấy bức tường gục ngã chỉ sau vài phút chống lại thiên nhiên. Các nhà môi trường học khẳng định rừng đước sẽ là một cách phòng chống sóng thần hiệu quả hơn mà lại thân thiện với môi trường, người dân ven biển đồng tình, bởi lẽ họ chán ghét bức tường xám ảm đạm ngăn người con miền biển với đại dương bao la.

“Bức tường đem lại cảm giác tù túng cho chúng tôi, dù rằng chưa ai làm gì sai trái cả”, ngư dân Atsushi Fujita nói với Reuters.

Nhưng không trách ai được, vì đây là điều khó tránh khỏi xảy ra trên mọi miền Trái Đất. Bê tông đã và vẫn là nguyên vật liệu lát đường cho sự phát triển. Trên lý thuyết, ta có thể nhìn vào sự tiến bộ của nhân loại thông qua các chỉ số kinh tế và xã hội, đơn cử như tuổi thọ trung bình, độ phủ của giáo dục. Nhưng với các nhà cầm quyền, tổng sản lượng nội địa mới là chỉ tiêu tăng trưởng toàn quốc. GDP cho thấy vị thế của một nước trên trường quốc tế, và bê tông là chất xúc tác không thể thiếu để có thể khẳng định tầm vóc quốc gia.

Nhưng nước nào cũng vậy. Trong quá trình phát triển, những dự án xây dựng nặng đô cũng nhiều lợi ích tương đương một võ sĩ đắp thêm cơ bắp lên người. Nhưng khi một nền kinh tế đã vững chãi, bê tông lại biến thành thứ thuốc tăng lực bơm vào người một vận động viên đứng tuổi, lợi bất cập hại.

Đập Hoover

Nước Mỹ của thập niên 30 dưới thời Roosevelt, họ xây dựng dự án bê tông vĩ đại nhất, tính tới thời điểm bấy giờ. Người ta khẳng định Đập Hoover sẽ tồn tại lâu hơn cả nền văn minh nhân loại.

Trong giai đoạn khủng hoảng kinh tế Châu Á của 1997-1998, những người theo thuyết kinh tế học Keynes khuyên chính phủ Nhật Bản tạo ra tăng trưởng GDP bằng cách “đào một cái lỗ lớn, rồi đổ đầy bê tông vào đó, hố càng lớn càng tốt”. Điều này sẽ tạo ra lợi nhuận, việc làm và từ đó tăng mức sống người dân. Giữa những học thuyết kinh tế phức tạp và những công trình đồ sộ trường tồn với thời gian, bê tông luôn là chất gắn kết.

Nhưng cả hai ví dụ quá khứ kể trên đều quá cỏn con khi đem so sánh với những gì đang diễn ra trên đất Trung Quốc – cường quốc bê tông của thế kỷ 21 và là ví dụ rõ ràng nhất về việc vật liệu xây dựng thay đổi một đất nước như thế nào. Người Hoa trộn bê tông bằng một tốc độ nhanh chóng mặt: tính từ 2003, cứ 3 năm thì người Trung Quốc tạo được lượng bê tông bằng con số nước Mỹ có được trong suốt thế kỷ 20.

Ngày nay, Trung Quốc sử dụng nửa số bê tông được tạo ra. Chúng là chất xúc tác cho tốc độ phát triển chóng mặt của Trung Quốc, biến những dự án trên giấy tờ thành những khu đô thị rộng lớn, với đầy đủ tiện nghi của đường sá, cầu cống, thương xá khổng lồ và nhà chọc trời.

Nhưng cũng giống như Hoa Kỳ, Nhật Bản, Hàn Quốc hay bất cứ quốc gia phát triển nào khác, Trung Quốc cuối cùng cũng chạm tới mốc “đổ bê tông ra đường thì hại nhiều hơn lợi”. Rải rác khắp đất Trung Hoa là những công trình chờ ngày được “sủng ái”: sân bay khổng lồ ở Lữ Lương chỉ phục vụ 5 chuyến/ngày, sân vận động tổ chim đình đám mang tính kỷ niệm nhiều hơn là thực dụng.

Những khối kiến trúc bỏ hoang không chỉ làm mất mỹ quan thành phố, mà còn đốt tiền vào việc duy trì và bảo dưỡng định kỳ. Cứ xây thêm, và cứ tiếp tục bảo dưỡng, hiển nhiên sẽ lại tốn bê tông cốt thép, lại thải thêm rác thải độc hại ra môi trường. Ông Yu Kongjian, một kiến trúc sư người Hoa nhận định những tòa nhà lớn còn bóp nghẹt sức sống thiên nhiên: đất màu mỡ bị chiếm dụng, suối nước mất khả năng lọc bớt chất bẩn, rừng cây ngập mặn chắn sóng biến mất, rừng chống xói mòn mai một dần đi.

Ông Yu gọi đây là mối đe dọa tới “bảo mật sinh thái”. Chính anh là ngọn cờ đầu trong cuộc chiến chống lại thế lực bê tông, cố gắng hạn chế kêu gọi xóa bỏ công trình không cần thiết gần các bãi bồi sông và khu vực vẫn còn thảm thực vật tự nhiên. Trong cuốn sách Nghệ thuật Sinh tồn (The Art of Survival, đặt theo tên cuốn Binh pháp Tôn tử nổi tiếng lịch sử thế giới), Yu chỉ ra: “Quá trình đô thị hóa hiện đại ta đang theo trong thời điểm này sẽ dẫn tới sự diệt vong”.

Yu có xin ý kiến những chính trị gia lớn, những người đã dần nhận ra tính bất ổn của mô hình tăng trưởng hiện tại, thế nhưng những động thái chính thức tới từ phía nhà cầm quyền vẫn còn hạn chế. Một trong những yếu tố khó khăn: 55 triệu nhân công đang làm việc trong ngành xây dựng, nếu cắt giảm bê tông để giảm thiểu ô nhiễm, số người tương đương với dân số Vương quốc Anh sẽ bỗng mất việc làm, hậu quả sẽ khó lường nếu không có phương án đối phó hiệu quả.

Mối nguy đã rõ, nhưng những nước đang phát triển không thể không chạy theo xu hướng được. Ấn Độ và Indonesia vừa bước vào giai đoạn phát triển cần nhiều bê tông. Trong 40 năm tiếp theo và bằng tốc độ hiện tại, lượng công trình lớn trên bề mặt Trái Đất sẽ phải tăng gấp đôi. Đây là một con dao hai lưỡi:

Lưỡi có lợi: lớp nền bê tông sẽ che được lớp bùn, nhà khoa học môi trường Vaclav Smil ước tính bệnh ký sinh trùng tại các vùng quê nghèo giảm tới 80% khi công trình bê tông triệt tiêu môi trường sống của sinh vật ký sinh.

Lưỡi dao còn lại cắt thẳng vào Đất Mẹ. Mỗi tảng bê tông mới xuất hiện là một viên gạch lát cho con đường dẫn tới sự sụp đổ hệ sinh thái.

Chatham House đưa ra ước tính: với tốc độ đô thị hóa, mức tăng trưởng dân số và mức phát triển kinh tế như hiện nay, sản lượng xi măng toàn cầu sẽ tăng tới mức 4-5 tỷ tấn/năm. Theo số liệu của Ủy ban Kinh tế và Khí hậu Toàn cầu, nếu những nước đang phát triển tiếp tục đầu tư cho các dự án xây dựng lớn để bằng với mức phát triển trung bình thế giới, ngành xây dựng sẽ thải ra thêm 470 giga-tấn carbon dioxide vào năm 2050.

Hành động xả thải này sẽ vi phạm hiệp ước khí hậu Paris mà một loạt nước đã chung tay ký kết, đã đều hứa hẹn khí thải carbon hàng năm của ngành công

nghiệp xi măng phải xuống 16% vào năm 2030. Khi mà hệ sinh thái bị ảnh hưởng nặng nề, những sinh vật sống trên Trái Đất sẽ lãnh đủ.

Trong báo cáo công bố năm ngoái, Chatham House kêu gọi ngành công nghiệp xây dựng phải tìm cách cải tiến quy trình sản xuất xi măng: giảm khí thải, sử dụng vật liệu tái tạo, sử dụng năng lượng hiệu quả, tìm ra vật liệu thay thế clanhke và ứng dụng những vật liệu có thể giữ khí carbon (yếu tố cuối vẫn còn quá đắt đỏ, đang trong quá trình thử nghiệm và chưa có ứng dụng ở quy mô lớn).

Các kiến trúc sư tin rằng việc làm cho công trình nhỏ đi để tiết kiệm nguyên vật liệu, sử dụng gỗ thay thế bê tông là một lựa chọn tốt. Đây là lúc nhân loại vươn ra khỏi “kỷ nguyên bê tông”, dừng quan tâm tới kiểu cách tòa nhà mà hãy nhìn vào những mối nguy chúng mang lại.

“Bê tông đẹp và linh hoạt, nhưng thật không may vì nó chứa đựng mọi nguy cơ làm suy thoái môi trường”, kiến trúc sư Anthony Thistleton nói trong tạp chí Architects Journal. “Chúng ta cần nghĩ một cách cẩn trọng về vật liệu đang sử dụng, và những hậu quả nó để lại”.

Nhưng các kỹ sư lại không tin vào việc ứng dụng vật liệu thay thế. Thép, nhựa đường và các tấm vữa lợp còn tiêu tốn nhiều năng lượng để chế tạo hơn cả bê tông. Chưa kể diện tích rừng đang ngày một suy giảm, đâu ra gỗ để làm nguyên vật liệu thay thế?

Phil Purnell, giáo sư chuyên ngành vật liệu và kiến trúc tại Đại học Leeds cho rằng thế giới vẫn chưa đạt ngưỡng “bê tông đỉnh điểm” đâu.

Anh Purnell đề xuất một cách khác, là bảo dưỡng những công trình kiến trúc hiện có một cách hiệu quả hơn, kể cả việc đập bỏ bê tông cũng cần tính toán. Hiện tại, đa số bê tông thừa sẽ bị đập nát và đóng thành khối. Ta có thể cải thiện cách thức này bằng cách phân loại bê tông, đưa về các cơ sở xây dựng phù hợp để tái chế. Cộng sự của anh Purnell tại Đại học Leeds cũng đang nghiên cứu về một thứ bê tông mới thải ít carbon hơn.

Tìm ra được vật liệu mới, tìm ra được cách ứng dụng mới cũng sẽ vô dụng, nếu như cách suy nghĩ của ta không thay đổi. Thật khó để thay đổi cấu trúc xã hội đã được xây thành công hàng trăm năm nay trên nền bê tông vững chắc. Khi hiểu rõ cái nền bê tông kia có thể dẫn tới sự sụp đổ của nền văn minh nhân loại, có lẽ nào ta sẽ tỉnh ngộ để hành động.

Tham khảo The Guardian, Reuters, NY Times, ChathamHouse

Bài viết:Dink /Thiết kế :Dminh