Từ ứng cử viên Quốc Hội, tới xin tỵ nạn chính trị (Phầnkết)

Nếu ông Trần Văn Minh đã thoát được vòng vây của an ninh Việt Nam canh giữ ông lúc nằm bệnh viện để tới được Mỹ, thì hồ sơ di trú của ông lại khiến cho phía Việt Nam tìm ra ông và tiếp tục quấy nhiễu gia đình và truy nã ông.

Ông Minh từng là giám đốc công ty GETRADIMEX lớn nhất tỉnh Hà Tĩnh, nhưng không có nghĩa ông không biết mùi đàn áp của cộng sản. Ông nội, cha mẹ ông từng bị giết, bị hành hạ trong cải cách ruộng đất. Tài sản gia đình ông từng bị tịch thu. Ông từng bị đưa đi làm khuân vác và tháo gỡ bom mìn trong chiến tranh.

Gia đình ông, những người còn ở lại Việt Nam, đang bị quấy nhiễu và bủa vây. Theo lời khai ghi trong hồ sơ tòa Di Trú, sau khi biết ông Minh trốn mất, công an tới bao vây gia đình ông, bắt trói đánh đập vợ con ông để họ khai ra nơi ông trốn. Nhưng dĩ nhiên là họ không thể khai – vì họ không biết, và ông cũng chẳng trốn ở đâu mà đã vượt biên qua Cambodia và bay tới Mỹ rồi.

Qua Mỹ, ông kết hôn với một phụ nữ từng quen biết trước. Theo lời khuyên của một luật sư có bằng chuyên môn về di trú, ông không làm đơn tỵ nạn chính trị, diện political asylum, mà xin thẻ xanh theo diện kết hôn.

Luật sư nộp đơn, và nộp theo đó bản sao giấy ly dị ở Việt Nam. Phía sở Di Trú bèn cho người liên lạc với công an Việt Nam hỏi về giấy tờ ly dị của ông Trần Văn Minh, và từ đó công an Việt Nam tìm ra tung tích ông Minh.

Công an Việt Nam, qua Interpol, báo với phía Mỹ là họ không tìm ra giấy tờ ly dị của ông Minh. Sở Di Trú bèn bác đơn thẻ xanh của ông, bắt ông vào tháng 9, 2007. Ngày 17 tháng 9, 2007, Sở Di Trú khởi tố vụ án trục xuất ông về Việt Nam.

‘Tôi về là nó bắt’

“Tôi không thể nào về Việt Nam được, về là nó bắt ngay,” ông Minh nói với phóng viên Người Việt về điều mà ai cũng có thể đoán được. Ðiều hiển nhiên này cũng được tòa Di Trú sau này ghi nhận. Tòa ghi trong phán quyết là tòa tin lời khai của ông rằng “sẽ bị bắt, bị tra tấn, bị giết,” và sẽ phải “bị buộc khai ra những người đã giúp ông trốn khỏi Việt Nam.”

Ông Minh cũng nói ra với nhân viên Sở Di Trú điều này sau khi ông bị bắt. Hồ sơ trong tòa Di Trú cho thấy ông Minh nói ông đang bị Cộng Sản Việt Nam truy nã và sẽ bị bắt, bị tra tấn, bị giết.

Trong lúc ông Minh đang ở trong tù di trú ở Los Angeles, một sinh viên luật khoa, đang làm tình nguyện cho hội từ thiện Legal Aid Foundation of Los Angeles, gặp ông trong tù. Người sinh viên này giúp tìm cho ông một người luật sư miễn phí.

“Nhưng đúng lúc đó thì tôi bị chuyển qua tù ở Texas. Luật sư thì không biết tiếng Việt, tôi thì không biết tiếng Anh, mỗi lần liên lạc đều rất khó,” ông kể lại.

Ông Minh đưa cho xem những bức thư của luật sư gởi cho ông. Một trong những bức đầu tiên, bằng tiếng Việt, có đoạn viết: “Tôi dùng phương tiện trên mạng Internet để dịch ra tiếng Việt, hy vọng bạn hiểu được.”

Mối giao dịch qua lại, qua trung gian một máy computer dịch thuật nào đó trên Internet, khiến vụ án của ông bị trì trệ. Mà càng trì trệ thì ông ở tù càng lâu, trong lúc ông vẫn còn mang trong người căn bệnh ung thư.

“Trong tù không cho gặp bác sĩ, chỉ gặp y tá,” ông kể. “Phải đấu tranh mới được gặp bác sĩ, mà bác sĩ thì không cho thuốc ung thư, chỉ có đau thì cho thuốc đau, mất ngủ thì cho thuốc ngủ, toàn mấy thứ chết người.”

Ðến khi ông được chuyển về lại tù ở California, thì người sinh viên luật năm xưa đã tốt nghiệp và đã trở thành luật sư. Người luật sư mới ra trường này, nay tiếp tục làm việc cho Legal Aid, hỏi ông Minh có muốn một luật sư Việt Nam không. Ông mừng, đồng ý ngay. Cùng với Luật sư Trần Kinh Luân làm việc miễn phí, người luật sư của Legal Aid – yêu cầu không tiết lộ danh tánh vì còn gia đình ở Việt Nam – bắt đầu đại diện cho ông Minh.

Di trú Hoa Kỳ nhờ công an Việt Nam giúp đỡ

Trong khi đó, Sở Di Trú muốn chứng minh ông Minh chưa ly dị ở Việt Nam – vì nếu vậy sẽ chứng minh được hôn nhân của ông ở Mỹ là bất hợp pháp, và đơn thẻ xanh theo diện kết hôn cũng bất hợp pháp theo. Và họ làm việc này bằng cách nhờ an ninh Việt Nam giúp đỡ.

Luật sư của Sở Di Trú trong vụ này là Luật Sư Tracy Nguyễn. Tháng 10 năm 2007, Luật Sư Tracy Nguyễn yêu cầu văn phòng điều tra của Sở Di Trú tìm giấy ly dị của ông Minh. Sở Di Trú ở California chuyển qua cho tùy viên di trú trong Tòa Tổng Lãnh Sự tại Sài Gòn. Ông này chuyển cho Dũng Bạch, một điều tra viên di trú Hoa Kỳ thường trú tại Việt Nam.

Ông Dũng bèn liên lạc với Ðại Tá Ðặng Xuân Khang, phó chánh văn phòng Interpol Việt Nam.

Ngày 24 tháng 10, 2007, Interpol Việt Nam trả lời ông Dũng, cho biết họ đã không tìm được bản lưu giấy ly dị của ông Minh.

Interpol Việt Nam cũng cho ông Dũng biết họ đã “phỏng vấn” gia đình ông Minh – theo bản khai của ông Dũng được nộp cho tòa.

Tháng 9 năm 2008, Luật Sư Tracy Nguyễn lại yêu cầu điều tra viên về tỉnh Hà Tĩnh để tìm hiểu. Ông Dũng lại liên lạc với Interpol Việt Nam, nhờ một viên công an là Nguyễn Anh Tuấn tìm hộ.

“Ông Nguyễn Anh Tuấn là một công an của Interpol, được giao phụ trách hồ sơ ông Trần (Văn Minh). Tôi liên lạc với Nguyễn Anh Tuấn mỗi khi nhận được yêu cầu của Sở Di Trú Los Angeles,” ông Dũng Bạch viết trong bản khai tại tòa.

Một tuần sau, viên công an Nguyễn Anh Tuấn trả lời, trao cho ông Dũng một văn thư của phó chánh án huyện Nghi Xuân Nguyễn Thị Vân. Trong văn thư này, không những bà Vân nói không tìm thấy giấy tờ ly dị của ông Minh, bà còn nói bà không tìm thấy cả giấy tờ kết hôn của ông nữa.

Trong khi đó, trong tay ông Minh có cầm một bản sao giấy ly dị năm 1999, do Chánh Án Hoàng Văn Nuôi ký. Ông Nuôi nghỉ hưu năm 2000. Phía Việt Nam không đưa ông Nuôi ra, và nói ông Nuôi bị bệnh.

Sự hợp tác chặt chẽ giữa Sở Di Trú và Interpol Việt Nam để điều tra ông Minh, một người đang xin tỵ nạn chính trị theo diện political asylum, khiến luật sư của ông Minh phản ứng mạnh mẽ. Họ tố cáo phía Sở Di Trú đã vi phạm quyền bảo mật của ông Minh.

“Không có lý nào mà một người đang muốn được Hoa Kỳ bảo vệ đối với một chính quyền Cộng Sản, mà Hoa Kỳ lại đi tìm đến chính nước đó để nhờ họ điều tra giùm,” Luật Sư Luân nói với Người Việt.

Báo Người Việt liên lạc Luật Sư Tracy Nguyễn để phỏng vấn, nhưng tùy viên báo chí của văn phòng sở Di Trú Los Angeles là bà Lori Halley để lại lời nhắn, “Sở Di Trú không trả lời báo chí cho những vụ còn chưa kết thúc.”

Tin về những lời khai của ông Minh lọt về tai công an Việt Nam. Trong một văn thư đề ngày 24 tháng 10, 2007, gởi cho người quyền phó tùy viên di trú Hoa Kỳ tại Sài Gòn, viên đại tá công an Ðặng Xuân Khang viết:

“Theo tình báo chúng tôi nhận được, sau khi bị bắt tại Hoa Kỳ, Trần Văn Minh không muốn bị trục xuất về Việt Nam và ông nói ông có thể bị giết nếu bị trục xuất về Việt Nam.”

Luật sư của ông Minh nộp cho tòa bản khai của cựu đại sứ Hoa Kỳ tại Ðông Timor là ông Grover Rees. Ông Grover Rees từng là luật sư trưởng Sở Di Trú.

Ông viết, ‘Tôi đã từng phải nhắc nhở luật sư của Sở Di Trú không liên lạc với chính quyền ngoại quốc trong các vụ xin tỵ nạn chính trị, kể cả khi các nước này nói người bị đơn có can tội hình sự.’

Ông cũng từng là luật sư trưởng của Tiểu ban Nhân quyền Hạ Viện Hoa Kỳ, và ông cho biết tiểu ban này từng phải can thiệp vào những vụ Interpol Việt Nam dùng trát quốc tế để truy nã các nhà đấu tranh dân chủ tại ngoại quốc. Ông kể về một nhà dân chủ, cựu tù cải tạo, đang đi từ Tiệp qua Paris dự hội thảo nhân quyền thì bị cảnh sát Ðức bắt giữ vì trát truy nã của Interpol Việt Nam.

Ông Rees viết thêm, “Văn phòng Interpol tại Việt Nam thuộc sự quản lý của công an, một phần của Bộ Công An. Mọi liên lạc với Interpol Việt Nam là liên lạc với hệ thống an ninh của chính quyền Việt Nam.”

‘Tù hình sự được đủ nhân quyền’

Vẫn muốn trục xuất ông Minh, Sở Di Trú tìm đến một học giả để chứng minh ông Minh sẽ không bị ngược đãi khi về nước. Họ nhờ Luật sư, Giáo sư Tạ Văn Tài làm chứng như một chuyên gia về luật lệ tại Việt Nam.

Giáo Sư Tài không xa lạ với người Việt Nam. Ông là cựu Giáo Sư Luật Khoa Sài Gòn, là một trong những người Việt Nam đầu tiên có bằng hành nghề luật sư tại Hoa Kỳ, và là một giảng viên Ðại Học Luật Harvard. Cùng với cố Giáo Sư Nguyễn Ngọc Huy, Giáo Sư Tạ Văn Tài viết một bộ sách khảo cứu lớn, 3 quyển, về bộ luật Hồng Ðức, do đại học Ohio University Press xuất bản.

Khi báo Người Việt liên lạc Giáo Sư Tài để phỏng vấn, ông từ chối vì đã cam kết bảo mật với Sở Di Trú.

Giáo Sư Tài làm chứng và cho ý kiến là “Ông Trần (Văn Minh) sẽ phải qua thủ tục tố tụng hình sự bình thường tại Việt Nam, và thủ tục này không nhất thiết vi phạm nhân quyền để tìm ra dữ kiện và đi đến phán quyết công bằng. Thủ tục tố tụng đó, trên thực tế, có bảo vệ đầy đủ nhân quyền.”

Giáo Sư Tài cũng cho ý kiến là ông Minh sẽ, “rất có thể, không bị tra tấn, căn bản vì ông không phải là một ‘trái bom nổ chậm’ khiến công an làm việc đó (tra tấn), nhưng ông là một tù hình sự bình thường có rất nhiều cơ hội để trưng bày giấy tờ công ty để biện hộ cho mình với một luật sư giỏi.”

Tại tòa ngày 23 tháng 9, 2009, Giáo Sư Tài làm chứng là “Ở Việt Nam, có khi có người bị tra tấn, nhất là tù chính trị.” Tuy nhiên, ông cho rằng ông Minh sẽ không bị tra tấn vì “chính quyền Việt Nam rất ngại mang tiếng với thế giới.”

Luật Sư Tracy Nguyễn đưa Giáo Sư Tài xem bài báo Hà Tĩnh viết lúc ông Minh ra ứng cử tự do cho Quốc Hội Việt Nam. Trong bài báo, phóng viên viết về lúc gặp ông Minh: “Tôi vui vẻ: – Chào ‘đồng chí Quốc Hội’!” Hỏi câu này có nghĩa gì, Giáo Sư Tài nói nếu gọi nhau là đồng chí thì là cộng sản.

Khi luật sư của ông Minh trích dẫn bản tường trình nhân quyền của Bộ Ngoại Giao Hoa Kỳ, trong đó đoạn viết về công an ép cung, Giáo Sư Tài cho rằng những việc làm đó “chưa phải là tra tấn.”

Ông nói thêm, “Nếu bị cáo có luật sư giỏi, bị cáo có thể có kết quả công bằng. Bị cáo hình sự nếu bị vi phạm quyền lợi có thể kiện ngược lại người vi phạm quyền lợi của mình.”

Tòa: Việt Nam sẽ vi phạm nhân quyền

Ngày 9 tháng 2, 2010, tòa Di Trú công bố quyết định trong vụ án trục xuất ông Minh, trong bản phán quyết dài 43 trang. Thẩm phán di trú Sitgraves viết bà không đồng ý với ý kiến của Giáo Sư Tạ Văn Tài, mà thiên hơn về ý kiến của nhân chứng cho ông Minh là Tiến Sĩ Nguyễn Ðình Thắng, Boat People – SOS.

Thẩm phán Sitgraves viết, “Với những sự quấy rối của chính quyền đối với bị đơn sau khi ông ra ứng cử tự do, chính quyền Việt Nam sẽ rất có thể đối xử với ông như là một người bất đồng chính kiến, hơn là một tù hình sự bình thường nếu ông bị trả về Việt Nam.”

Bà viết thêm, “Là người bất đồng chính kiến bị trả về Việt Nam, bị đơn rất có thể sẽ bị tra tấn và bị vi phạm những quyền căn bản.” Kết luận này, bà viết, “được ủng hộ bởi bản tường trình nhân quyền Việt Nam 2007 (của Bộ Ngoại Giao), trong đó nói ‘tình trạng tùy nghi bắt bớ, nhất là đối với người hoạt động chính trị, là một vấn nạn.’”

Phán quyết viết, “Ðảng Cộng Sản Việt Nam nắm trọn hệ thống tòa án, đầy rẫy tham nhũng, và mặc dù bị cáo hình sự có quyền được có luật sư, trên thực tế, điều này hiếm khi xảy ra.”

Tòa Di Trú bác bỏ lệnh trục xuất của Sở Di Trú. Ông Minh được ở lại Hoa Kỳ hợp pháp, sẽ được đi làm sau khi có giấy phép. Nhưng tòa cũng bác đơn tỵ nạn chính trị của ông, một phần do không xin nội trong 1 năm sau khi tới Mỹ. Ðó là phần mà phía luật sư ông Minh đang kháng cáo.

Vì không có quy chế tỵ nạn, ông Minh sẽ không bao giờ vào công dân Mỹ, điều mà ông hy vọng sẽ dùng để tự bảo vệ nếu ông muốn quay lại Việt Nam.

“Chứ như này, bị truy nã, bị bao vây, mà mình thì quốc tịch Việt Nam, thì ai cũng sợ liên lụy,” ông nói. “May mà có luật sư thiện nguyện giúp. May mà có chùa cho tá túc.”

“Bạn bầu người quen biết, thì trốn hết,” ông trầm ngâm.

“Mà người lạ thì giúp,” ông kết luận.

@ nguoi-viet.

Hồ đến Washington: Liệu căng thẳng sẽ giảm?

Diên Vỹ, X-Cafe chuyển ngữ

Sau nhiều tháng gia tăng áp lực, các nhà lãnh đạo Hoa Kỳ và Trung Quốc có vẻ đang bỏ qua những căng thẳng trong mối quan hệ của nhau. Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc đã thông báo hôm thứ Năm, 1 tháng Tư rằng Chủ tịch Hồ Cẩm Đào sẽ tham dự hội nghị quốc tế về an ninh hạt nhân tại Washington trong ngày 12 và 13 tháng Tư. Vài tiếng sau, Hồ và Tổng thống Obama đã nói chuyện qua điện thoại khoảng một giờ đồng hồ. Những dị biệt đáng kể trong hàng loạt vấn đề chắc chắn sẽ không dễ gì giải quyết, nhưng Washington và Bắc Kinh có thể tiến tới để giải quyết những khác biệt này một cách hợp tác hơn.

Việc Hồ tham gia hội nghị hạt nhân đã được nghi ngờ là không xảy ra sau quyết định của Obama vào tháng Giêng, chấp nhận việc bán lượng vũ khí trị giá 6,4 tỉ đô-la cho Đài Loan, nơi Trung Quốc vẫn cho là một phần lãnh thổ của mình. Một tháng sau, Obama gặp gỡ Dalai Lama, vị lãnh đạo lưu vong của Tây Tạng, người đã bị Trung Quốc cáo buộc đang tìm cách giành lại độc lập cho Tây Tạng. Chỉ trong vòng vài tuần lễ, Hoa Kỳ đã công kích Trung Quốc về hai trong những vấn đề nhạy cảm nhất, dẫn đến một phản ứng giận dữ bao gồm việc huỷ bỏ một số trao đổi quân sự cấp cao. Bắc Kinh cũng từ chối thảo luận đề nghị của Hoa Kỳ về một cấm vận mới đối với Iran vì chương trình hạt nhân của nước này.

Những quan hệ song phương đã trở nên căng thẳng khi Trung Quốc miễn cưỡng trong việc thoả thuận về khí hậu thay đổi trong hội nghị Copenhagen vào tháng Chạp. Rồi tháng trước công ty Internet khổng lồ Google ở Hoa Kỳ quyết định đóng cửa hệ thống tìm kiếm bị kiểm duyệt tại Trung Quốc và chuyển những tìm kiếm thông tin ở lục địa sang một mạng không bị kiểm soát ở Hồng Kông. Và toàn bộ những việc này còn được nhấn mạnh bởi căng thẳng chồng chất về các vấn đề tiền tệ giữa hai nhân vật chính của nền kinh tế thế giới.

Nhưng hành động gần nhất của Trung Quốc cho thấy rằng họ đang hi vọng giảm bớt căng thẳng. “Mọi việc đang dừng lại trước khi quá tồi tệ,” Jin Canrong, giáo sư và phó giám đốc của Phân viện Nghiên cứu Quốc tế tại Đại học Nhân Dân ở Bắc Kinh nói. “Tôi cho rằng quan hệ giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ đang trở nên ổn định, nhưng để trở nên tốt hơn, cả hai phải nỗ lực hơn nữa.”

Chuyến viếng thăm Washington của Hồ xảy ra chỉ vài ngày trước khi Giám đốc Ngân khố Hoa Kỳ Timothy Geithner công bố bản báo cáo giữa năm vào ngày 15 tháng Tư, có thể chỉ ra Trung Quốc là kẻ lũng đoạn tiền tệ. Đồng Nhân Dân Tệ của Trung Quốc đang bị đồng Đô-la Mỹ kềm chân, và nhiều nhà kinh tế cho rằng nó đang bị đánh giá thấp, giúp cho các nhà xuất khẩu Trung Quốc có được lợi thế hơn đối thủ của họ ở Hoa Kỳ và nơi khác. Một số các nhà lập pháp Hoa Kỳ đang thúc hối Geithner tuyên bố Trung Quốc là kẻ lũng đoạn, điều này có thể bắt buộc thảo luận của cả hai bên và Quĩ Tiền tệ Quốc tế và có thể tạo điều kiện để Washington thông qua những biện pháp tự bảo vệ.

Các nhà phân tích dự đoán rằng quyết định đến Washington của vị Chủ tịch Trung Quốc sẽ làm cho Hoa Kỳ phải nghiêng về việc chấp nhận một vị thế đối đầu về chính sách tiền tệ của Trung Quốc. “Nếu đến ngày 15 tháng Tư mà không có bản báo cáo, tôi sẽ không mấy ngạc nhiên,” Stephen Green, người đứng đầu việc nghiên cứu về Trung Quốc tại Standard Chartered Bank ở Thượng Hải nói. Trong cuộc trò chuyện qua điện thoại hôm thứ Năm, Hồ đã nói với Obama rằng “nền kinh tế và quan hệ thương mại phát triển và ổn định giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ phục vụ cho quyền lợi của cả hai quốc gia,” theo lời của hãng thông tấn nhà nước Tân Hoa Xã. Bản tường thuật đã không nói gì về việc hai vị lãnh đạo đã có bàn về đồng tiền của Trung Quốc hay không.

Trong khi không ai trông chờ vào việc giá trị của đồng Nhân Dân Tệ sẽ tăng lên bất ngờ, thủ thuật vừa qua có thể giúp cho Trung Quốc dễ dàng hơn trong việc bắt đầu sự thay đổi dần dần. Giới lãnh đạo Trung Quốc chắc chắn sẽ không bao giờ có động thái về tiền tệ khi đối mặt với áp lực quá độ từ Washington vì e rằng sẽ bị xem là yếu thế dưới mắt người dân của họ. “Quan điểm của chúng tôi là Trung Quốc sẽ thay đổi trong khoảng giữa năm,” ông Green nói. “Lịch trình của Trung Quốc nằm sau Hoa Kỳ sáu tháng về vấn đề này, do đó tạo ra căng thẳng. Căng thẳng lại làm cho việc thay đổi khó khăn thêm. Cái chúng ta cần hiện nay là giảm thiểu căng thẳng, từ đó giúp tạo ra khoảng trống cho một thay đổi[về tiền tệ], sẽ xảy ra chậm và từng bước.

Trong cuộc trò chuyện qua điện thoại hôm thứ Năm, Hồ đưa ra quan ngại của Trung Quốc về Đài Loan và Tây Tạng, Tân Hoa Xã cho biết. “Đài Loan và Dalai là hai vấn đề mà Trung Quốc sẽ luôn nhắc đến trong những dịp như thế này, nhưng tôi không cho rằng Trung Quốc sẽ trông đợi bất cứ một hồi đáp mang tính xây dựng nào từ Hoa Kỳ,” ông Jin nói. “Tôi nghĩ Trung Quốc sẽ nhắc đến hai vấn đề này chỉ để khẳng định vị trí của mình.”

Nhưng trong lúc Hồ không mong đợi đạt được điều gì tương đương sự nhượng bộ của Hoa Kỳ về Đài Loan và Tây Tạng, chuyến đi của ông đến Hoa Kỳ có thể có giá trị trên những mặt khác. Trung Quốc vốn có thói quen đứng bên lề trong những kỳ gặp gỡ quốc tế quan trọng giữa các nhà lãnh đạo chính trị, tuân theo lời tuyên bố của vị cựu lãnh đạo Đặng Tiểu Bình rằng Trung Quốc nên “ngụy trang tham vọng và giấu kín móng vuốt của mình.” Kết quả là móng vuốt kinh tế của Trung Quốc hiện đang vượt qua đòn bẩy ngoại giao và quyền lực mềm của họ. “Trung Quốc đã không muốn bị đặt vào trật tự truyền thống,” Xingdong Chen, kinh tế gia hàng đầu về Trung Quốc của BNP Paribas Securites nói. “Giờ đây họ đang xây dựng một trật tự mới, và Trung Quốc cần có chân trong việc thiết lập luật lệ. Nếu Trung Quốc đứng ngoài, họ sẽ không là một bộ phận của cộng đồng quốc tế.”

Tại Washington, Obama cũng sẽ nhờ đến sự giúp đỡ của Trung Quốc trong việc giới hạn chương trình hạt nhân của Trung Quốc. Cho đến nay, Bắc Kinh vẫn đang miễn cưỡng trong việc hậu thuẫn chương trình phong toả cứng rắn và liên tục kêu gọi thêm kiên nhẫn để giải quyết bằng đường lối ngoại giao. Saeed Jalili, người đứng đầu nhóm thương lượng hạt nhân của Iran đã ở Bắc Kinh hôm thứ Năm để gặp gỡ các quan chức Trung Quốc bao gồm Bộ trưởng Ngoại giao Dương Khiết Trì và Uỷ viên Quốc vụ Đới Bỉnh Quốc. Hôm thứ Năm, một phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói rằng Trung Quốc “đang cố gắng cho một thoả thuận thích đáng về vấn đề này qua con đường ngoại giao,” Tân Hoa Xã cho biết. Thông điệp họ muốn nói là Hồ Cẩm Đào có thể sẵn sàng đến Washington nhưng Trung Quốc chỉ sẽ thay đổi chính sách đến thế mà thôi.

Nguồn: Austin Ramzy, TIME

@ X-Cafe

Hai gương mặt Trung Quốc

Một tỷ phú bỏ ra 670 triệu USD để mua 13 hécta đất, luôn đi lại trên một chiếc Bentley và sống trong một khu dinh cơ trị giá 60 triệu USD. Một ngôi làng với hơn 600 gia đình mặc trên mình những bộ quần áo có từ thời ông bà cụ của họ, những ngôi nhà cũ kĩ và lụp xụp, đàn ông thì vẫn mang kiếm! Đó là hai mặt trái của Trung Quốc hiện nay! Dưới đây là bài viết của nhật báo La Repubblica (Italia) số ra gần đây về vấn đề này.

Dường như ngôi làng nghèo nhất Trung Quốc ở một thế giới khác, không nằm trên đất Trung Hoa đang ngày một giàu lên. Hơn 600 gia đình của dân tộc “Đông” mặc trên mình những bộ quần áo có từ thời ông bà cụ của họ và đàn ông thì vẫn mang kiếm. Chỉ có những người ốm yếu được ăn thịt. Ở Zhaoxing, người ta nghĩ rằng Bắc Kinh không hề tồn tại. Trước khi đến được ngôi làng với những ngôi nhà cũ kĩ và lụp xụp, qua những cây cầu vắt vẻo trên sông, cần phải bay 2 chuyến bay, sau đó đi xe hơi 5 tiếng nữa, thêm 10 tiếng trên 3 chuyến xe chở thư báo và các nhu yếu phẩm, cuối cùng là 2 giờ đi bộ. Nhưng chuyến đi ấy là hoàn toàn xứng đáng, vì cuối cùng, khi đến được nơi này, người ta sẽ cảm thấy thú vị khi được gặp những con người thậm chí không phân biệt nổi nước Trung Hoa của Mao Trạch Đông với nước Trung Hoa của Triển lãm thế giới sắp tới tại Thượng Hải. Những người lớn vào buổi tối thường xuyên tụ tập xung quanh một chiếc radio cũ rích để nghe tin tức từ những nơi rất xa. Những thành công lớn của đất nước trong công cuộc chinh phục thế giới họ cũng chưa bao giờ được chứng kiến. Những lời hứa hẹn của các nhà kỹ trị hôm nay được coi như những câu chuyện cổ tích kỳ ảo, hệt như những kế hoạch cộng sản bị Đặng Tiểu Bình xóa bỏ cách đây 30 năm.

Zhaoxing nằm ở Đông Nam Trung Quốc, giữa những ngọn núi và các cánh đồng lúa của tỉnh Quý Châu, tỉnh nghèo nhất Trung Quốc. Cánh đàn ông trong làng giờ chỉ toàn hoặc là những người già, hoặc những đứa trẻ sơ sinh, vì những người đàn ông trong độ tuổi lao động đều đã hoặc đi làm nông, hoặc làm việc trong các nhà máy ở tỉnh Quảng Đông. Họ sống với thu nhập chỉ nửa đôla Mỹ một ngày, các trường học trống rỗng và những ai ốm đau hầu như không được chữa trị. Năm nay, cơn hạn hán kéo dài từ tháng 10/2009 đến giờ đã làm cho tình hình càng trở nên nghiêm trọng. Những mương nước ở nhiều nơi đã cạn khô trơ cả đáy và ở những nơi có nước, lượng nước đọng lại chỉ đủ dùng. Chính quyền khuyến cáo người dân hãy đợi cho váng lắng xuống vài ngày sau mới được uống. Trưởng làng, Xiong Jinlong, chỉ có thể lên nắm quyền sau khi những nhà lãnh đạo già trong làng chết đi. Vấn đề quan trọng đối với ông là “làm gì”. Lần đầu tiên kể từ nhiều năm nay, từ ngữ ấy trở thành một khái niệm gì đó ám ảnh khôn nguôi, khi đất nước đang dần trở thành một cường quốc về kinh tế và ngày càng chiếm vai trò chủ đạo trong các vấn đề quốc tế. Nỗi sợ hãi của việc “không làm gì” chế ngự cả những vùng đất giàu có ở phía Nam , tại trung tâm của chủ nghĩa tư bản phương Đông. Ngay cả ở Hồng Công, 13 năm sau khi được chuyển giao cho Trung Quốc, dường như không hề thuộc về Trung Quốc. Người ta bây giờ có thói quen sử dụng một thuật ngữ mới, “Hồng Công hóa”, nhằm chỉ mốt chuyển các đô thị theo hướng phương Tây, xây nên những ngôi nhà chọc trời, mở rộng các ngân hàng và trung tâm thương mại.

Ánh sáng từ những cây đèn neon và thủy tinh sáng chói từ những tòa nhà cao ngất phản chiếu lên mặt nước lạnh lẽo của vịnh Hồng Công. Làm ăn vẫn luôn là làm ăn. 25 tỷ phú của bán đảo giàu nhất Trung Hoa lục địa vẫn sống ổn ở những khu sang trọng thuộc “đất mới”, Bắc Kinh hoặc Thượng Hải. Tỷ phú Li Ka-Shing vừa bỏ ra 670 triệu USD để mua 13 hécta đất, luôn đi lại trên một chiếc Bentley và sống trong một khu dinh cơ trị giá 60 triệu USD. Li không uống chè của mình, vì nói rằng có thể nó không ngon. Cả những người dân của cái làng nghèo đói và hẻo lánh Zhaoxing cũng hàng nghìn hàng vạn gia đình nghèo khác ở Trung Quốc cũng nghĩ như thế. Những ngôi nhà rách nát và nghèo đói ở Quý Châu và những tòa nhà chọc trời ở VictoriaPeak là mặt thất bại của một thành công lớn. Người ta nhìn thấy được điều ấy, nhưng chính việc “không biết phải làm gì” vì không thể ngừng lại được quá trình tăng trưởng liên tục đã trở thành một nỗi ám ảnh lớn lao ở một nước Trung Hoa hai mặt. Một bức Vạn lý trường thành lớn đang ngăn cách những siêu đô thị giàu có chạy dọc bờ biển phía Đông với các vùng nông thôn lục địa, vài nghìn người giàu nứt đố đổ vách với 1 tỷ người nghèo khổ, những người sinh ra ở thành phố và những người chào đời ở nông thôn. Hơn 20 năm qua đã như thế rồi. Bây giờ, người dân bắt đầu cảm thấy hoảng hồn trước một quá trình tăng tốc kinh tế trước nay chưa từng thấy, càng tạo ra hố ngăn cách lớn thêm nữa. Nước Trung Hoa hai mặt thực ra giờ đã tách làm ba.

Nước Trung Hoa đầu tiên có 800 triệu dân và 200 triệu người di cư không có bất cứ quyền lợi gì với mức thu nhập chỉ 25 USD một ngày. Nước Trung Hoa thứ hai có 250 triệu công nhân và doanh nghiệp nhỏ với một vài đặc quyền đặc lợi, sống với thu nhập tổng cộng khoảng 3.000 USD/năm sống trong các khu đô thị. Nước Trung Hoa thứ ba có 50 triệu đảng viên của Đảng Cộng sản Trung Quốc, các nhà lãnh đạo chính trị và 89 tỷ phú cùng nhau nắm vận mệnh chính trị và kinh tế của quốc gia. Trung Quốc hiện đang đứng thứ 2 trên thế giới về số lượng người nghèo, sau Ấn Độ, đứng sau châu Âu về giai cấp trung lưu và còn thua xa Mỹ về số người giàu. Trong vòng 5 năm tới, Trung Quốc sẽ đứng đầu thế giới trong tất cả các lĩnh vực này và đạt một kỷ lục mà trên thực tế chẳng có gì vui vẻ lắm. Đấy sẽ không chỉ là quốc gia có số lượng người giàu và nghèo cao nhất thế giới mà còn là quốc gia duy nhất thế giới trong 20 năm qua không những giảm được số lượng người nghèo mà còn làm cho con số đó tăng gấp đôi. Đối với những ai sống trong cảnh đói nghèo, thì kể từ năm 1995, mức độ nghèo đói của họ đã tăng gấp đôi, trong khi số người giàu tăng gấp 8 lần. Thế hệ đầu tiên, những người đã hoàn thành xong ý nguyện xây dựng đất nước của các bậc ông cha, đang già đi. Họ gồm 170 triệu người trên 65 tuổi và giờ gần như đã bị gạt ra ngoài guồng quay của xã hội. Nền kinh tế lớn thứ ba toàn cầu lại không có đủ khả năng thay đổi để nắm lấy vai trò mới. Yan Chengzhong, Giám đốc Viện phát triển kinh tế của Đại học tổng hợp Donghua cho rằng “Lần đầu tiên, thế giới được lãnh đạo bởi một quốc gia có sự hòa trộn giữa chủ nghĩa cộng sản theo chính sách tập trung một đảng với nền kinh tế tư bản chủ nghĩa. Nó là sản phẩm của sự kết thúc Chiến tranh Lạnh. Nhưng chính toàn cầu hóa lại đòi hỏi mô hình ấy cần những sáng tạo mới”.

Trong vòng 2 năm tới, Chủ tịch nước Hồ Cẩm Đào và Thủ tướng Ôn Gia Bảo sẽ rời khỏi vũ đài chính trị. Những hình ảnh của Zhaoxing và Hồng Công không chỉ đại diện cho 2 mặt của nước Trung Quốc mà còn phản ánh sự bất lực của quyền lực và những hạn chế của Trung Quốc. Hạn chế đầu tiên, cùng với chính sách một con, là hộ khẩu. Chính sách cư trú được đưa ra vào năm 1958 này là để đảm bảo cho các công dân, ở đây là người vô sản, thể hiện sự vượt trội của mình so với nông dân. Điều ấy giờ vẫn còn có ảnh hưởng trong cả thời đại của Internet. Đối với nhà nước, con cháu của những người nhập cư nông thôn ra thành thị cũng vẫn cứ là nông dân, trong khi bản thân những người ấy có khi cả đời chưa nhìn thấy cái cày là gì. Nhưng sự tăng trưởng kinh khủng của Trung Quốc, động lực phát triển đối với cả phương Tây, được dựa trên việc vắt kiệt sức lực của hơn 200 triệu “lao động”, những người thậm chí không có cả quyền được sống ở nơi mà họ có thể sống, ngay trong đất nước của mình. Điều đáng lo ngại là thế hệ thứ hai, giờ đã tỉnh ngộ. Trước khi diễn ra Đại hội đại biểu nhân dân toàn quốc của Trung Quốc, 13 tờ nhật báo đã đồng loạt đăng một xã luận nhằm chống lại chính sách hộ khẩu. Thế nhưng bài báo ấy đã bị kiểm duyệt trên Internet, còn tác giả của nó, Phó Tổng biên tập tờ “Người quan sát kinh tế”, bị sa thải. Giữa Zhaoxing và Hồng Công đã bắt đầu mọc lên một sa mạc xã hội, với 37 triệu công nhân mất việc làm khi mùa Xuân đến, 20 triệu “phụ nữ mất việc”, 58 triệu trẻ em sống ở các thành phố nhưng không đủ điều kiện để đến trường, 1 triệu cử nhân ra trường không kiếm được việc làm.

Nước Trung Quốc già nua của chủ nghĩa tư bản, vô địch trong việc bán ra các sản phẩm nhưng lại bất lực trong việc tạo ra những ý tưởng mới mẻ cho riêng nó và cho thế giới, đang lâm vào hoàn cảnh giống hệt châu Âu và nước Mỹ hiện tại. Đấy là một tin rất xấu và Xie Jianshe, nhà phân tích tài chính đã rời Hồng Công đến Thượng Hải để làm chuyên gia tài chính, có thể giải thích điều đó một cách rất đơn giản. Theo anh, Trung Quốc vẫn là một nước cộng sản và điều đó thể hiện ra trong cuộc khủng hoảng kinh tế vừa qua. Để vượt qua cuộc khủng hoảng ấy, Bắc Kinh đã bỏ ra 586 tỉ USD ngân sách để hỗ trợ nền kinh tế. Số tiền ấy chảy vào các hệ thống đường sá giao thông, các nhà máy cũ kĩ và những tòa nhà chọc trời vốn là của chính họ. Ngay cả đất đai cũng thuộc nhà nước quản lý, cũng như các ngân hàng vốn thường đưa ra các khoản vay. Để kiếm tiền và sự nghiệp, 45 triệu quan chức địa phương đã đem bán các lô đất của mình. Cùng với những hợp đồng kếch xù và các khoản vay thế chấp, 75 triệu đảng viên sống ung dung. 70% GDP của Trung Quốc, với mức tăng trưởng kỳ ảo trong suốt 10 năm liên tiếp ở mức 8%, chính là khoản tiền mà nhà nước chuyển sang cho chính họ. Xie Jianshe nói: “Nhưng theo cách ấy, số người tiêu dùng trong nước không hề tăng lên trong khi giá đất và các bất động sản bắt đầu tăng, đồng nhân dân tệ không thể phá giá. Việc đô thị hóa và xuất khẩu hàng hóa là 2 trụ cột phát triển của Trung Quốc. Quá trình đô thị hóa là giả tạo, cũng như bong bóng bất động sản mà các ngân hàng kích thích và điều khiển là theo sự chỉ đạo của chính phủ. Quá trình thứ hai chủ yếu nhằm vào các hàng hóa ít giá trị công nghệ nhằm làm giảm áp lực lạm phát từ phía bên ngoài”.

Nhiều triệu phú Trung Quốc, tập trung chủ yếu ở Hồng Công và Thượng Hải, cho rằng đất nước Trung Hoa hai mặt này vẫn sẽ chia rẽ làm ba, bởi “nó cần phải tồn tại như vậy”. Nó tồn tại bởi nó cần phải sản xuất hàng hóa cho phương Tây, nhờ hàng triệu người Trung Quốc bị ám ảnh bởi nỗi sợ hãi không có đủ tiền tiết kiệm để mua nhà cửa và các đồ tiêu dùng khác. Nhưng còn một điều nguy hiểm hơn nữa đang tồn tại: thiếu những cải cách cần thiết. Theo Xie Jianshe: “Sự ổn định luôn là điều được các nhà lãnh đạo dưới ảnh hưởng của Mao Trạch Đông nhấn mạnh và họ chết già mà không hề hiểu được Warren Buffet (tỷ phú người Mỹ). Chưa bao giờ cái gọi là những người “bán hàng phương Đông” lại phải nai lưng ra làm việc nhằm giải quyết vấn đề nợ nần của những cái gọi là “khách hàng phương Tây” đến như thế. Đối với những người nông dân bị quên lãng của tỉnh Quý Châu, tình trạng “hỗn loạn về lợi ích” như thế đơn giản chỉ là “chiếc áo pijama đã được giặt sạch của sự bất công xã hội”. Trong vòng 6 tháng qua, hơn 60 nghìn công nhân đã bị sa thải khi các nhà máy lần lượt đóng cửa. Nước Trung Quốc của những công xưởng và nhà máy sản xuất hàng hóa cho thế giới giờ đang đứng trước nguy cơ “mất giá”, khi lần đầu tiên các nhà đầu tư rời bỏ Quảng Đông, Phúc Kiến, Chiết Giang, những mỏ vàng của thế giới toàn cầu hóa những năm đầu thế kỷ 21, để sang Việt Nam, Campuchia và Thái Lan. Nhà văn Han Han, người đã bán được hơn 2 triệu cuốn tiểu thuyết của mình và blog của anh được hơn 300 nghìn người truy cập mỗi ngày, nói: “Các nhà lãnh đạo của chúng tôi là những kẻ mơ mộng. Chúng tôi muốn trở thành Nhật Bản và Hàn Quốc. Sau 10 năm, chúng tôi trở lại với gấu trúc và trà xanh”. Một so sánh kỳ quặc, nhưng đầy thực tế. Trung Quốc cho rằng quá trình tăng trưởng của họ là hoàn hảo và khi đã gần đạt được mục tiêu, họ nhận ra rằng cỗ máy đang trục trặc. Xie Jianshe kết luận: “Nếu không có những cải cách, thời kì quá độ sẽ trở thành một quá trình đi sửa chữa những sai lầm”.

Vào thời điểm chúng tôi chia tay, những người dân ở làng Zhaoxing bắt đầu hát bài hát đang phổ biến ở thủ đô: “Chúng ta đã chất lên lưng những con lừa hàng túi vàng”. Trong khi ấy, tỉ phú Li Ka-shing qua đêm một cách yên ả ở Hồng Công, sau khi nhảy và hát theo điệu nhạc của Michael Jackson. Điều ấy chẳng có gì mới. Nhưng trong cái thế giới mà họ gọi là phát triển hài hòa ấy, 2 nước Trung Hoa cũ kĩ giờ đây đang sống trong sự lo ngại và không biết họ có thể “hoàn thành” sứ mệnh xây dựng đất nước của mình không./.

@nghiencuubiendong